Lesson 190 - Senior
Memory Verse
“Ami ndi nsaña kpukpru mmọ eke ebakde fi, ye eke mmọ emi enimde item fo” (Psalm 119:63).Cross References
I Ubak Mme Ufen Israel Ke Ntak Idiọk-Ñkpọ Mmọ
1. Nditọ Israel ema enam idiọk-ñkpọ enyuñ ebot mme isen abasi, Judges 4:1; 5:8; Exodus 20:2-6; Leviticus 26:1; Joshua 23:6-16
2. Abasi ama ada mbon Canaan nte ñkpọ utom amia Nditọ Israel ufen, Judges 4:2, 3; 5:6-8; Ecclesiastes 2:26; Ñwed Mbon Rome 6:23; 2 Peter 2:12, 13
3. Ema esinam mme ini ufik mmọ otim ọniọñ ke adaña emi mmọ etọñọde ntak enam mme idiọk ñkpọ oro, Judges 3:8, 14; 4:3; Mme Ñke 13:15
II Eñwọñọ Ubọhọ ye Mme Ñkpọ Utom Abasi
1. Mfiori owo emi akabarede esit ke akpanikọ, Abasi esikop kpukpru ini, Judges 4:3; Psalm 34:18; Isaiah 63:7-9; 65:24; Micah 7:18
2. Abasi enyene mme isuñ-utom ye mme andise ñkpọ nnọ Enye kpa ke idem ini ọkpọsọñ ufik, Judges 4:4, 5; Isaiah 1:9; 1 Ndidem 19:18; Ñwed Mbon Rome 11:5; Mme Hebrew 11:32-40
3. Ekot Barak enyuñ enọ utom ete ada mbon ekọñ Israel usuñ, Judges 4:6, 7; Job 5:17-22
4. Barak anam owut edu-uwem owo Abasi, onyuñ eyere ikot emi Abasi okotde enye, Judges 4:8-10; Exodus 33:12-17; 1 Chronicles 21:13
III Ubọhọ Enyene Mmọ Emi Ekabarede Esit, Nsobo enyene Mmọ Emi Mikabakere Esit
1. Sisera ye mmọ emi edianade ye enye eka man ekebin Nditọ Israel, Judges 4:11-13, 17; Psalm 33:12-19
2. Deborah ọsọñọ Barak idem onyuñ anam enye anam nte Abasi etemede, Judges 4:14; Exodus 33:2; Joshua 1:9
3. Abasi añwana ekọñ ọnọ Israel, osobo mme asua, Judges 4:15, 16; 5:20-22; Joshua 23:5
4. Idori-enyin ubọhọ eke ererimbot enọde ye ediomi mme owo akananam ibiọñọke ubierikpe Abasi, Judges 4:17; Isaiah 28:15-18; Amos 9:10; Obadiah 3; Luke 12:16-21
5. Edisobo emi Abasi okosobode nditọ Canaan ye edinim Nditọ Israel uwem edi mme uwut-ñkpọ ubierikpe Esie emi edinọde kpukpru mme anam idiọk-ñkpọ ye mfọn-ido Esie ọnọ ndinen owo, Judges 4:18-24; Psalm 37:1-40
Notes
SE EKPEPDE EBAÑANsuk-Uyo Ye Ukpono Ndem
Mme isua ukara Moses ye Joshua tutu osim emi nditọ Israel ekedude ke ọkpọsọñ ufik ke ini mme ebierikpe ekekarade ekpere ndidi ukem ukem. Ke ndo ndo oro ebierikpe akpade, Israel etọñọ ntak “enam idiọk ke iso Jehovah”, ndien ubierikpe Abasi edi etiene mmọ. Ekekot mmọ “nditọ”, koro etie nte mmọ ikekemeke ndinam baba eti ñkpọ kiet ke esiode ada usuñ emi ọfiọkde Abasi efep, ndiwut mmọ eti usuñ ndinyuñ nnam mmọ esaña ke item. Akpan ntak iduọ mmọ ke wilderness ke ndusuk ini, okoto nsuk uyo mmọ ye Abasi ye se Abasi ekebeñede onim ọnọ mmọ. Idaha emi ke Isọñ Eñwọñọ, ñwọrọ nda idiọk-ñkpọ ke iso mmọ ekedi ukpono ndem.
Abasi ama ọñwọñọ ndinọ Israel nduọk odudu, emem, inyene ye ukpeme ke Canaan, edieke mmọ edisobode mme idut emi ekeduñde ke isọñ oro enyuñ ebiat kpukpru ñkpọ eke akpanamde mmọ efiak edem ekpọñ Abasi. Enye ama ọñwọñọ ndidi Abasi mmọ, ndiñwam mmọ nsio ke idiọk-ñkpọ, edieke mmọ editienede Enye. Edi mmọ ema ekpu Abasi. Mmọ ema esin ndisaña ke mbet Abasi ndinyuñ nsobo mme idut ukpono ndem oro ke Canaan; ke ntak emi, mme okpono ndem emi ema eda mmọ ewaha ekpọñ usuñ, koro ima “nditọ”; akamba udim nditọ Israel, akwa otu emi mikonyimeke nditiene Abasi nnyuñ mbọ edinen ido Esie ke usuñ emi Enye okonimde oto ke Iyip Nsinsi Ediomi, ikeneñekede isine ke “mme ñkpọ enyọñ”; nte ekedide ye ete mmọ Abraham, emi “odoride enyin ke Obio eke enyenede nsọñọnda eke Andibọp ye Andinam Enye edide Abasi”. Ima ye udọñ mmọ utu ke ndiwuhọ ke ñkpọ enyọñ ọkọwuhọ ke “mme ñkpọ isọñ”, ke ntak oro mmọ ekekabare edi unam udia eno asua ukpọñ, satan, emi odomode ndibọp obio-ubọñ emi añwanadeñwana ye Obio-ubọñ Abasi.
“Usuñ Mme Anam Idiọk” Ye Uduak Abasi
Israel ndiduọ nduk ke idiọk-ñkpọ, ke ini Ehud ama akakpa, ekedi kiet ke otu ndot-ndot ukpep-ñkpọ ọnọ mmọ. Ke ntak ediwaha ñkpọñ usuñ emi, mbon Canaan ema efik mmọ ke isua 20. Mme owo ikoduñke ke mme ikpọ usuñ obio, ke ntak oro mbon isañ ekesima ndisaña ke mme ñkpri usuñ obio. Ntre ema ekpak mmọ emi ekeduñde ke mme ñkpri iduñ mmọ emi ukpeme mikoduhe, ekeduñ ke ebiet emi mmọ ekenyenede ukpeme. Ekọñ ama odu ke mme inua otop mmọ, edi baba eduat mme ofut ikoduhe ke otu owo 40,000 ke ñkañ Israel emi. Kpukpru ñkpọ emi eketibe koro mmọ ekeyomde mbufa abasi enyuñ esin Abasi Abraham, Isaac ye eke Jacob mme ete mmọ. Onyuñ etie ntem ye anam idiọk-ñkpọ!
Edi ekeme ndidi ke ukut ama eneñede osim mmọ, edi ekedi nnen-nen “ñkpọ eyen utom” emi idiọk-ñkpọ ekemede ndinọ mmọ ke akpatre, ndien eyeda ọsọk kpukpru owo emi mikabakere esit itiene Abasi ke ofuri esit. Iduhe usuñ efen emi owo ekemede ndifehe mbọhọ ñkpọ eyen utom idiọk-ñkpọ. Edibana idem enyọñ enyọñ idikemeke ndikpan ñkpọ eyen utom idiọk-ñkpọ. Ifet ididuhe inọ owo ndisik utip esie nnim nnọ ini efen. Idiọk-ñkpọ ada mkpa edi, ndien ñkukure usuñ owo ndibọhọ ufen emi edi ndifiori ñkot Abasi nyom mbọm Esie.
Ifiọk Akwa Abasi okpon adaña didie ke mme ñkpọ mfọn emi Enye ebeñede onim! Sese utọ utibe ufañ ye ifet emi Enye onimde oto mme edinam Esie ete “ikubin” owo esie eke “ekebinde, ifep” (2 Samuel 14:14). Mme idiọk-ñkpọ nnyin eda ufen mkpa esọk nnyin; edi Christ akayak Idem esie, okut ukut onyuñ akpa man oto do esio isop idiọk-ñkpọ nnyin enyuñ enam ikpe etebe nnyin oto ke mfọn ye anana utit mbọm Esie. Iduhe nte ekpuhọre nsinsi Ewuhọ Esie mi, sia ema ekekpe ọyọhọ ekọm urua. Enye ama ọfọn ama, ndien akabare edi Andinam kpukpru owo eke enimde Jesus ke akpanikọ efọn ema.
Baba owo kiet ikpekemeke ndinam emi, koro kpukpru ekedu ke idak ubiomikpe mkpa ke ntak idiọk-ñkpọ nnyin. Okoto ke ndiduọk Iyip Enye emi mikeduehe isop man añwam ke mme idiọk-ñkpọ uduot owo. Ke ndikibiat nsinsi Ewuhọ, ufen ekenyene ndidi ke nsinsi. Akana Andida itie nnyin edi Enye emi ebighide ke nsinsi. Kiet kpọt okodu emi ekemede ndinam se ibet oyomde; ndien enyiñ Esie edi Jesus!
Mme Ufọn “Ididuot Uruk”
Sia ama okododu ke ekikere Abasi Ete, nte Christ emi, “ekewotde toto ke eritọñọ ererimbot”, ñko ke ntak mme eñwọñọ Ediomi, ama ana ọnọ “Kpukpru ubon owo ke ererimbot”, toto ko tutu osim emi, mme owo ema edu emi ekesibọde mme mfọn emi, emi ekenyuñ enyañade mmọ ke akpanikọ esio ke mme idiọk ñkpọ mmọ. Edi ikedighe akwa udim ke ini kiet, koro Christ ama eti nnyin ete ke “ekpri otu erọñ” edi mmọ emi ke Abasi ekebeñe nsinsi Ebiet iduñ ọnọ, edi kpukpru owo kiet kiet, ke ofuri emana ekenyene nditiene Abasi ke ofuri esit mmọ. Ntem ke edinen ido Abasi emi Enye ọkọnọde ndisana owo ke Akani Testament eneñere ọyọhọ, edi edinen ido Abasi emi Enye ọkọtọde ke esit mmọ ekedi utibe, emi edi se Edisana Spirit ọkọtọñọde ntak eti nnyin nte ke edi utom ye mbiomo nnyin nditiene mbuana ke udim mmọ oro enamde akwa “otu ntiense emi ewakde ntem”.
Eren Mme Ñwan
Ke idem ini emi Israel okodude ke ekim ufik, ama osuk odu owo ifañ emi edade enọ Abasi, emi ekesuk eñwanade ndisaña ke item Esie. Abasi ibahakere iren mme iban nte owo ekpekerede ete mmọ emi mme eken enyene odudu mme ukeme. Ke utọ ini ufik emi esit iren ekeme ndikpu ke ntak ndik ufik emi ekefikde mmọ. Edi Abasi edi kpukpru ñkpọ! Edi nnyin idi ñkpọ utom ke ubọk Esie. Owo ekededi mme kpukpru nnyin ikemeke ndinam baba ñkpọ kiet ọwọrọ usuñ ke idem nnyin. Mme ukeme emi nnyin inyenede oto Abasi. Nnyin inyeneke baba ñkpọ kiet ibọhọke se nnyin ibọde ito Enye. Abasi ekeme ndida ñwan ke mmem-mem usuñ ukem nte Enye ekemede ndida eren, kpa nte Enye akanamde ke ini emi. Ukpuhọre iduhe ke Enye.
Ama odu mme ini ke mbuk uwem owo ete ke esit iren ema ekpu, ndien ñwan emi ekenyenede mbuọtidem ama ada ke ọtọ emi okoyomde ndiwure, akama utuenikañ akpanikọ emi ọnọde ubọhọ ke ererimbot emi okodude ke ekim ke ñkpọ Spirit. Nnyin inyene Eti-mbuk mfin ke ntak spirit nsọñọ nda emi mme iban emi efiọkde Abasi ekenyenede ke ñkpọ nte isua 100 mme 200 emi ekebede, ema enyene nsọñọ nda ke Eti-mbuk, enyuñ enam akpanikọ ke se ekenọde mmọ ete enam. Ufañ iduhe nnyin nditiñ ọyọhọ ọyọhọ mbaña emi, utọ owo nte Susanna Wesley, eka John ye Charles Wesley, Evangeline Booth, Frances Havergal, Fanny J. Crosby, Mary Slessor ye ediwak mmọ efen emi ekenamde akpanikọ ke idaha utom Abasi mmọ. Edi nnyin ke Apostolic Faith saña-saña imeneñere ifiọk ite ke Abasi esida mme iban anam utom Esie, sia nnyin imokut ke idem nnyin ukem ke ñwan emi okonyimede ndinam utom Abasi, enye emi ọkọtọñọde Apostolic Faith ọnọ nnyin, oro edi Reverend Florence L. Crawford. Okoto ke mbuọtidem emi Mma Crawford ekenyenede ke Abasi, onyuñ oto ke nsin ifik esie ke otu mme andinim ke akpanikọ ke ererimbot, ukpep-ñkpọ edinam asana ofuri ofuri nte asaña saña utom mfọn emi adianade utebe ikpe onyuñ ebemde Uduọk-mmọñ Edisana Spirit ye ikañ iso, osuk ododu ke ererimbot mfin. Oto ke ntak akpanikọ emi mme owo ebọ nnen -nen uduọk mmọñ Edisana Spirit ye ikañ mfin emi, okposuk edi ediwak owo ke ebọ nsu-nsu ifiọk emi eto asua ukpọñ mmọ.
Florence Crawford ọkọbọ ikot oto Abasi ke ata ñwọrọ nda usuñ onyuñ ọwọrọ ọkpọñ otu emi esuade ikọ Abasi, akabare edi owo Abasi. Usọp usọp, enye ama oyom ifet ndinam ñkpọ nnọ Abasi nnyuñ mma Enye eti-eti, enye ama enyene ifet emi ke ndinam mme utom nsuhọridem ke mbọhọ iduñ esie ke akpa ifet. Nnyin imesikop enye etiñde ete imọ imaisimen ñkpri nditọ ke efak emi edade unan inyọñ ufọk, inyuñ ikwọhọre iyip ke ukot mmọ, anam kpukpru emi ke enyiñ Ete ufọk esie. Enye ama ọtọño ndisaña nse, nnọ uñwam, ọbọñ akam ọnọ mme owo ke ufọk ñkpọkọbi, Abasi okot ediwak owo adian ye enye, man etiene enam utom, do ke ata utibe usuñ eke idem enye mikọfiọkke, ke ini oro, esio enye efep ke ñkọri utom obio ubọñ emi, enọ enye saña-saña ikot ke ndidi ada usuñ ke utom Eti-mbuk.
Enye ọkọtọñọ utom emi ke mbuọtidem ye ñkop-uyo ke ikot Abasi. Abasi ama anam utom esie okpon onyuñ atara eti-eti, ndien nte enye ọkọbọñde akam, ekpepde ñkpọ, ọkwọrọde ikọ, onyuñ ọnọde mme owo emi ekedude ke idak esie item, Enye ama anam oto ke ñwan emi ata akamba udim owo ebe eduk ke obio ubọñ Esie. Ubiọñọ ama adaha ada oto ke ndusuk mme owo emi ekedude toto ke eritọñọ ndiñwana ye edisana eti ukpep-ñkpọ emi - man esuhọre enye ekekem ye ido obukidem-enyuñ eda ukpọñ mmọ ye anana ibat tọsin mmọ efen esio isop. Edi ñwan emi ama ọsọñọ ada; mkpasip ñwan kiet ọsọñọ akan ediwak iren-owo emi esit mmọ ama ọkọwọrọ ọkpọñ “akani usuñ eset”. Enye akakama utom Apostolic Faith etiene ukpep-ñkpọ ke Ñwed Abasi onyuñ onim itiat idak isọñ emi adade tutu osim mfin, edinyuñ adade tutu Christ edi. Ikpọkọm didie mme Deborah emi edude ke ofuri emana!
Abasi enyene utom ọnọ kpukpru owo, iren ye iban, mkparawa iren ye iban, nditọwọñ iren ye iban. Ekere ete ke ndusuk owo edi mmeme inyuñ idotke, edi Abasi idaha owo ekededi eke ayakde ofuri idem esie ọnọ Enye ntre. Enye ekeme ndida mme ñkpọ utom emi mifọnke anam se ifọnde, edieke mmọ edikam enyimede ndiyak idem mmọ nnọ uduak ye nda usuñ Esie. Edieke mikpedihe ntem, ekpekenam didie uduak Esie ọwọrọ osu? Iduhe owo nnyin kpa ye idem ikpọ owo ke spirit ke eset emi ekemede ndinam baba eti ñkpọ kiet ke idem esie. Nnyin kpukpru idi nditọ ufọk emi midorike ete ufọk udori, ñkpọ utom emi mifọnke edi eberede ofuri ke Enye.
Deborah ye Barak
Deborah ekedi ñkpọ utom ke ubọk Abasi. Enye ekedi prophet añwan, emi ọwọrọde ete ke enye akada Ikọ Abasi ọsọk mme owo. Ikot esie ekedi ata nne-nen, mmọ emi ekediọñọde enye ema efiọk ntre, koro kpukpru mmọ iren ye iban ukem, ema edi etiene enye. Ikpanaha nnyin ifehe ndik ke ndinam ñkpọ Abasi edieke nnyin idude ke mbeñidem ndinam ọyọhọ uduak Esie. Ekeme ndidi nnyin idu ke otu mmọ emi edọhọde ete ke mmọ idotke ndidi asaña utom Abasi ke abaña unana ukeme owo, iwutke ite ke Abasi ikemeke ndida nnyin nnam ñkpọ edieke nnyin ikpayakde idem ofuri ofuri inọ Enye.
Abasi oyom mkparawa iren! Enye oyom mkparawa iban ñko! Ufañ odu ke inwañ utom Esie ọnọ kpukpru owo; ntak ndimana nte nwan iwọrọke ite ke enenim udomo idaha enye ndinam ñkpọ Abasi. Ediwak mmọ emi ekotde ete edinam ñkpọ Abasi ekabade enam enọ owo, ndusuk ini enam ke uduak idem mmọ, ke oro! Edieke Abasi okotde nnyin ndidi asaña utom Esie, ikpanaha idọk ida nte edidem ! Ndisuhọde idem nnam ñkpọ ke iñwañ utom Abasi okoñ akan ata ñkoñ-ñkoñ idaha owo, idut, mme ikpọ idut ererimbot ekemede ndinọ.
Barak ama ọfiọk abaña unana ukeme esie, enye ama ọfiọk ke mme owo enyene idaha ukeme mmọ. Enye ñko ama ọfiọk ebiet eke ekemede ndikut odudu Abasi, enye ama onyuñ ọfiọk enye emi Abasi okokotde ete edi ada usuñ ke ñkpọ Heaven. Enye ama ọfiọk ete ke owo ikemeke ndinam baba ñkpọ kiet ọfọn ibọhọke Abasi edi andinam onyuñ akaka iso ọnọ ñkpọ oro ukeme kpukpru ini. Enye ama anam ekikere esie, onyuñ anam efiọk idaha esie. Ndien ekikere oro ama enen, Deborah ama ọsọsọp onyime onyuñ ada nditọ Israel aka ekọñ, ke ebiet emi edide esen ọnọ mmeme ekikere, ye nnyek-nyek esit ñwan nte owo ekemede ndikere mbaña.
Ọkpọsọñ Usuñ Mme Mmemem Usuñ?
Ndusuk owo edọhọ ete ke mmimọ ikemeke ndinam ndusuk utom nnọ Abasi, koro mmọ midighe iren; mme koro mmimọ isọñke idem ikem, mme mmimọ inyeneke ukeme ke ikpọk-idem ikem, mmọ ekpededi iren. Deborah, man anam uduak Abasi, ama esin inemesit uwem ye ndidu uwem mbighi nte eyop, ñko ye mme akpan utom prophet añwan ye ubierikpe. Enye ama ọkpọñ akani uwem emi mme iban efen ekedude ke ini esie ye ndaha utom ke spirit emi enye ekenyenede, man akanam se ikponde ikan oro ọnọ Abasi. Ikedighe mmem-mem ñkpọ inọ enye ke mme nsio nsio itie emi enye ekesikade, se enye ekesikutde ikedighe mme ñkpọ emi emenere spirit esie. Edi enye eketiene Abasi onyuñ onyime ndisaña ke usuñ eke ọsọñde, usuñ emi mikemke ye kpukpru ekikere eyen añwan, onyuñ enyene akwa idaresit ye utip oto Abasi emi miwakke edieke akananam odude oruk oro ke mbuk eset ererimbot. Editiñ ñwut itoro ye idara emi okotode ke ñkop uyo ye mbuọtidem esie ke Abasi akadiana ọtọ kiet ekpep, nte ewetde ke Ñwed Abasi ama onyuñ akabare edi ibuot anana ibat ukwọrọ ikọ ọnọ mbon Abasi, ndien otodo ata ediwak owo ekabare ewọrọ ọniọñ enyuñ esaña ekpere Abasi.
Deborah ọkpọkọdọhọ ete ke idighe utọ ubierikpe emi ọsọñọde ada nte eyop ke ñwan ekpenyene ndibiere. Enye ekpekekere ete ke Barak ikpekekemeke ndidi akwa etubom andida mbon ekọñ usuñ, edieke enye akpakayakde akpa ekikere ọsọñọ odu ke esit esie, emi ekpedọhọ ete ke enye inyeneke nsọñidem ye iwuk. Barak ñko okpokokut ukem mme ñkpọ oro Deborah okpokokutde.
Ekeme ndidi Deborah ama etie ekere nte idikade ekọñ inyuñ ikokut nte okpo obonode ntre akan enye okuk, onyuñ okopde ñkuni eyet nte mmọ ebeñede mkpa ndidi ndinam ubiak ye ukut mmọ edop. Ekeme ndidi enye ama ekere abaña nsọñ esit uwem owo ekọñ ke añwa ekọñ emi minyeneke ufañ inọ ñwan ke mmeme esie. Edi Deborah iketieneke usuñ emi ediwak owo efiọkde ebaña. Enye eketiene Abasi! Ndien oto ke ntak edikpe mbiere esie ye mme edinam efen ediwak tọsin owo edu ke Obio Ubọñ mfin.
Ndusuk Ñkpọ Eyen-Utom Idiọk-Ñkpọ
Ubọhọ Israel ekedi etiene mmọ ke ata enyene ndyọ usuñ. Ikọ Abasi etiñ “mme ntantaọfiọñ ke ọkpọ usuñ mmọ eñwana ye Sisera”; do “JEHOVAH ada iso ofut asuan Sisera, ye kpukpru chariot esie, ye kpukpru mbon ekọñ esie”; ndien “akpa mmọñ Kishon emen mmọ efep”. Jael, ñwan Heber, ama añwam ke ndida ifet emi enye ekenyenede owot Sisera, asua nditọ Israel emi ekemekde enọ nsobo.
Mbon Canaan ema enyene ukem ifet emi ndikabare esit ntiene Abasi nte Rahab akanamde. Mmọ ñko, ema etiene ebuana ke mme edidiọñ emi Abasi ọkọñwọñọde ọnọ kpukpru ubon owo ke ererimbot ebe ke Nsinsi Ediomi. Utu ke oro mmọ ema ekabare eñwana ye Abasi enyuñ esin edinyaña Esie. Ada usuñ mmọ ama efehe okodibe ke ebiet emi enye ekekerede ete ke ubọhọ eyedu oto ke ediomi emem emi enye akanamde ke idem esie, idighe ke eti Ebiet Ubọhọ emi enimde enọ owo. Mbon ekọñ Jabin, edidem Canaan ema eduk ke nsobo. Ema enyuñ esobo Sisera emi ekedide akwa andikara mbon ekọñ emi mikọfiọkke Abasi. Ema enyuñ ewot edidem.
Ema edọhọ ete ke ini Abasi obumerede añwana owo ikemeke ndisọñọ nda; ke ini Enye ebinede, owo ikemeke ndibọhọ; ndien ke ini Enye ọtọñọde, Enye enyene ndinam mma. “Ñkpọ eyen utom idiọk-ñkpọ edi mkpa”. Mmọ emi eñwanade ye Abasi, esọñde ibuot ye Enye ye nnennen Edinam Esie eyekut ufen emi edidide itiene kpukpru owo emi edimade idiọk ñkpọ ikan edinen ido Abasi, unana uteñe Abasi ikan edisana uwem owo Abasi, nsinsi mkpa, ikan nsinsi uwem. Iduhe owo emi edifehede ọbọhọ nnennen ubierikpe nsinsi Abasi!
Questions
MME MBUME- Nso ikedi akpan idiọk-ñkpọ ke esit nditọ Israel ke ini nduyo mmọ ke wilderness?
- Nso ikedi akpan idiọk-ñkpọ ke esit mmọ ke ini mmọ ema ekediduñ ke Canaan?
- Ewe ibet ke mmọ ekebiat oto ke ntak idiọk-ñkpọ mmọ? Ewe ibet ke otu oro ke mmọ ekenyene ubiomikpe?
- Abasi akada didie mbon Canaan anam uduak Esie? Nte nso ke ekeda mmọ enam?
- Kot Ñwed Mbon Rome 6:23 ke ibuot.
- Abasi eketiñ ikọ ebe ke anie, ndiyarade uduak Esie nnọ nditọ Israel ke ini emi?
- Siak mme mmọ efen emi ererimbot ekpekotde mmeme ñkpọ-utom emi Abasi akadade mmọ anam utom odudu.
- Nso edu uwem ke Barak okowut ke ini ekekotde enye enọ utom ndinam?
- Nte enye ama enen ke edinam emi? Nso ke ediwak owo esinam ke ini mbiet ñkpọ ntem otibede?
- Ekenọ Israel edikan didie?