Lesson 191 - Senior

Memory Verse

“Ami, kpa ami, nyekwọ nnọ Jehovah; nyekwọ ikwọ nnọ Jehovah Abasi Israel” (Judges 5:3).

Cross References

I Ntọñọ Ikwọ Deborah Ye Barak

1. Enọ Abasi ekọm ke edifak Esie, Judges 5:1-3

2. Ema ebat mfọn Abasi, ubọñ ye odudu Esie nte akayararede ke ntak Israel. Judges 5:4, 5; Deuteronomy 33:2; Psalm 68:7, 8; Habakkuk 3:3, 4

3. Etiñ ebaña idiọk idaha Israel ke ntak ukpono ndem, Judges 5:6-8

4. Ema etiñ eti ñkpọ edian mme andikara Israel emi ekenamde akpanikọ, Judges 5:9

5. Ema eyarare enọ Israel ke abaña emem ke ini iso, edisana uwem ye nnen-nnen edikara, ñko, eka iso etiñ ndusuk ebaña ini ukara Christ, Judges 5:10, 11; Isaiah 2:1-4, 10-21

II Itoro Ke Abaña Utom Edinyime Esit; Esua Enọ Edinam Ifu

1. Efiak enọ ikot ndida usuñ ye ndinam utom Judges 5:12, 13

2. Etiñ ikọ etoro Ephraim, Benjamin, Manasseh (Machir), Zebulun, Issachar ye Naphtali ke abaña utom edinyime esit, Judges 5:14, 15, 18

. Esua enọ Reuben, Gad, (Gilead), Dan ye Asher ke abaña mma-idem mmọ ye edinam ifu, Judges 5:15-17; Genesis 49:3, 4

4. Abasi ama osuñi mme owo emi etode Meroz oto ke unana esit mbọm ye unana nsin ifik mmọ, Judges 5:23

III Nte ekeñwanade Ekọñ Ye Utit

1. Ema etiñ enọ Israel ete ke mme ubon emi ekeyerede ikot ekenam emi ke unyime esit, inyuñ itoho ke ekikere okuk, Judges 5:19

2. Ema etọñọ ntak eti mmọ ñko ete ke Abasi ama añwana onyuñ akan ke ekọñ ọnọ mmọ, Judges 5:20-22; 4:9, 14, 15, 23.

3. Ema etoro edinam akpanikọ Jael nnọ Abasi okposuk edi ekenamde ediomi ye mme okpono ndem, Judges 5:24-27; 4:11, 12, 17-21

4. Ema etiñ enọ Israel ebaña ukpeme ke ñkañ ikpọhidem emi mme idiọk owo ekenyenede ye unana ufọn esie, Judges 5:28-30.

5. Enọ mme edidiọñ emi ekedemerede esit owo, Judges 5:31; Mme Hebrew 11:32-34, 39

Notes

SE EKPEPDE EBAÑA

Ikwọ Itoro

Ke nditim ntiñ, ofuri ñwed Judges ibuot ition edi se enimde saña-saña enọ ikwọ Deborah ye Barak, emi mmọ ekekwọde ke ekọñ mmọ ye mbio Canaan ama eketre. Ikọ ikwọ emi ayarare ñtọtuñọ akpanikọ emi ọduñọrede esit owo emi otim ọfọnde owo ndida nnam ñkpọ mfin, okposuk edi nte ekewetde ikwọ emi enyuñ ekwọde ke ini ọniọñde akan tọsin isua ita emi ekebede.

Ke ini edade ikwọ emi edomo ye ikwọ efen emi odude ke Ñwed Abasi, owo ekeme ndikut ñwọrọ nda mbiet ke akpa ifet, mme ke ntọñọ ikwọ itoro. Ikwọ Moses ke ini ekebede Ididuot Inyañ (Exodus 15:1-21) ye enye emi ekewetde ke utit uwem esie (Deuteronomy 32:1-43), ọtọñọ ye nditoro Abasi ye nditiñ mbaña akwa ubom ubọñ Esie. Ekọm emi Hannah ọkọnọde (I Samuel 2:1-10), ediwak mme Psalm, ikwọ ekọm emi Isaiah ọkọkwọde (Isaiah12:1-6), Akwa ikwọ itoro Mary, eka Jesus (Luke 1:46-55), ntiñ-nnim ikọ Zacharias, ete John Ọduọk Owo Mmọñ (Luke 1:67-79), ye mme ikwọ mmọ emi efakde emi ekwọde ekanare Ebekpo Abasi ekuk (Eriyarare 5:9-14; 7:12-17; 15:3, 4), kpukpru etọñọ ke nditiñ mbaña akwa ubom Abasi ndinọ andikpon ñkan itoro. Akam emi Jesus ọkọnọde nte eti usuñ edibọñ akam emi efiọkde nte Akam Ọbọñ, ọtọñọ ke oruk usuñ emi ñko (Matthew 6:9-13). Ke ntre, akpa ñkpọ emi inyenede ndikpep nto ikwọ Deborah emi, edi ndifiọk nte edide akpan ñkpọ ndisaña ñkpere Abasi ke nnen-nnen usuñ, oro edi ndikpono nnyuñ ntoro Enye.

Mme Uñwam Emi Otode Abasi

Edinọ Mbet ke Obot Sinai ekedi akwa idaha ke mbuk eset nditọ Israel. Mi ke Abasi akanam Ediomi ye Israel, emi ekedide ata akpan Ediomi emi ọkọkpuhọrede ye Ediomi emi Enye akanamde ye Abraham, Isaac, ye Jacob. Ndien ekedi ke ebiet emi ke nditọ Israel ekefiak edem ekpọñ mme utom emi ekenọde mmọ ke idak Ediomi oro. Abasi, ke ubọñ ye odudu Esie ama ayarade owut mmọ ke Obot Sinai nte mmọ ekekopde uyo Esie nte etiñde ọñọ mmọ mme mbet ye ediomi Esie. Ndien ñkpọ ntibe kiet kiet ke mbuk idut mmọ, ye eke owo ñko emi okowutde odudu ye ubọk Esie ke otu mmọ ama afiak eti mmọ abaña Sinai ye ubọñ ye odudu emi mmọ ekekutde nte ayararede ke ebiet oro.

Abasi ama añwana ye udim-ekọñ Jabin, edidem Canaan ọnọ Israel. Nditọ Israel ikadaha odudu ekọñ obukidem ikan ke ekọñ emi, koro ke otu ibat Nditọ Israel emi okosimde 40,000 baba otu-ekọñ, mme eduat, ikoduhe ke ufọt mmọ. Nnyin imokut ke ukpep-ñkpọ nnyin ke edem nte ke ema efik mmọ nte ọdiọkde ke ñkpọ nte isua edip emi ekebede. Edi ke ini mmọ ekesemede enọ Abasi eyom uñwam, Enye ama okop ọṅọ mmọ onyuñ anyaña mmọ.

Owo itiñke inọ nnyin nnen-nnen oruk usuñ emi Abasi akadade osioño onyuñ abiat nditọ Canaan, ke esiode enye emi inyañ ọkọkpọride ediwak mmọ efep esin ke mkpa ndien ñko mme enyọñ ema ediana ye mme odudu Obot ndiñwana ye mme okpono ndem. Ekedi ke ubọk Abasi ke mmọ ekenyene erikan koro Israel ema enam mme mbet Abasi enyuñ eyak idem mmọ ke unyime esit enọ usuñ Abasi. Ke ntak erikan emi, Deborah ama ọyọhọ ye idara ye inem emi esitienede erikan.

Ekedi ukem Abasi oro emi eketiñde ikọ ke Obot Sinai akañwana ye Sisera ye udim ekọñ Canaan. Ekedi ukem Abasi oro akanam mme mmọñ Ididuot Inyañ ye Jordan esọñ ewuhọ ọtọ kiet, ndien nditọ Israel esaña ebe ke nsat isọñ. Ekedi ukem Abasi emi ọkọnọ ikukpa man mmọ eta, okonyuñ ọnọ mmọ manna, ñko, ke, usen itiokiet ke otu usen itiaba, ke ofuri isua aba. Ekedi ukem Abasi emi okosio mmọñ oto nsat itiat; okosobo mme asua mmọ, ọkọdọñde mme atat man anyaña mmọ; akada obubit enyọñ ofuk mmọ ke uwemeyo mbak ufiop utin akpa-uta-tan; okonyuñ ada mmọ usuñ ñko ke okoneyo oto adaha ikañ. Ekedi ukem Abasi emi okowutde idem ke Ñkpọ Itie Mbọm ke Edisana Ndisana Ebiet; akatat isọñ onyuñ emen mmọ emi ekesọñde ibuot ke edisana Mbet Esie; akanam mme ibibene Jericho eduọ; okonyuñ ọdọñ mme ufen ọnọ nditọ Egypt edi anyaña nditọ Israel osio ke unọmọ mme ufen oro.

Edi ñkpọ eke ọfọnde ndifiak edem nse mme edifak emi Abasi akafakde nnyin osio ke mfina, idiọk-ñkpọ ye ukut. Ọfọn ndinam emi ke mme ini eke ediọkde. Otim ọfọn akan ndinam emi ke ini spirit nnyin ọyọhọde ye erikan emi otode Abasi. “Ọfọn ndikọm Jehovah, nnyuñ ñkwọ enyiñ fo, O Ata Edikoñ” (Psalm 92:1).

Ikot Emi Asañade Ye Mme Itoro Ye Nsua Nnọ

Akpatre ukpep-ñkpọ nnyin okowut nnyin mme edu uwem Deborah ye Barak, nte nnyin ikutde nte mmọ ekeyerede ikot Abasi ekenyuñ enamde akpanikọ enọ Enye. Edi, ke ndiọk iso, ofuri nditọ Israel iketiehe nte mme isuñ-utom Abasi iba emi.

Mkpasip ubon duop ke ekesiak enyiñ ke mme ufañ ikwọ emi. Simeon ye Judah iduhe ke esit. Ekeme ndidi akwa anyan usuñ emi okodude ke ufọt Simeon ye Judah ye nte ekọñ eketiede edi ntak emi mmọ mikoduhe ndiñwana ye ndusuk nditọ Israel eken. Ubak esien Manasseh, emi ekeduñde ke edem usiaha-utin Jordan, ekedi kiet ke otu mmọ emi ekesuade enọ, nte ikọ emi “Gilead” adade ọnọ ubak isọñ emi mme owo emi ekeduñọde.

Barak ama obok mbio ekọñ esie emi ekedide 10,000 ke ñkañ emi ekperede obio esie, emi ekedide ebiet emi mme esien Zebulun ye Naphtali ekeduñde. Mmọ ema esaña ke ñkañ usuk-usuk ekesim Obot Tabor ndien ke oro ebede, ibighike eñwana ye mme asua mmo, koro Heber ama ọnọ nditọ Canaan item, emi Jabin ama ekebemiso anam emem ye enye ete ke nditọ Israel enyene ndiboho ke obot oro. Ekọñ emi akada itie ke ñkañ emi Issachar okoduñde ye ubak esien Manasseh emi ema ekebe Jordan man eda nnen-nnen udeme mmọ ke Canaan. Ephraim ye Benjamin ekeduñọ ke ñkañ usuk-usuk emi ekọñ akañwanade ndien mmọ ema etiene ebuana ke ekọñ, ekeme ndidi ke mmọ ekeda ke edem ndiñwana ekọñ emi.

Esien iba ye ubak emi ekedude ke ñkañ edem usiaha-utin Jordan ikoyomke usuñ ikpọñ ebiet emi ekọñ akañwanade ke mmọ nditiene nsin ubọk ke eñwan. Nte ededi, edieke mmọ ekekerede ete ke usuñ mmọ oyom akaha, mmọ ndidu ke ebiet emi oyomde usuñ ekedi se mmọ ekemekde. Sia nte mmọ ekemekde ñkañ oro ke uduak esit mmọ ekpekenyene ndinyime ndibiom esisit mfina ke ndidiana ye Israel ke ekọñ emi akanade nte eñwana ke ufọn ofuri idut. Edieke esit mmọ ekenende ye Abasi mmọ ekpekenam emi ye unana mbume mme mfaña.

Edi Reuben ama esine ke mme ufọk erọñ onyuñ enyene inem ke mbubehe esie akan ke ñkpọ Abasi. Mmọ ikesinke esit ke mme ñkpọ enyọñ, edi ekesin esit ke mme ñkpọ uwem emi. Mbon Gad, ñko, ema eduñ ke edem Jordan, ye ubak esien Manasseh emi eketrede ndika Isọñ Eñwọñọ ke mme isua emi ekebede, emi owut ñko unana nsin ifik mmọ ke utom Abasi.

Asher okoduñ ke mben inyañ emi okoyomde usuñ ọkpọñ nna ekọñ nte mmọ ekpekemede ndika nnyuñ mfiak nnyọñ ke isọñ mmọ. Mmọ ekedu ke ndinyaña idem mmọ. Ikpe ama obiom mmọ idighe ke nditre ndiyere ikot Abasi ikpọñ edi mmọ ikọdọñke enyin ke ufọn nditọ ete mmọ. Mmọ ikọdọñke enyin mme eyesuhọre enyuñ ebiat mme ubon eken. Mmọ ekekere ete ke mme imọ imekeme ndikpeme nnyuñ nduñ ke obio mme imọ. Ọkọdiọk didie ke mmọ nditaba spirit ikot emi Abasi ọkọnọde kpukpru Israel, ke ini Enye okoyomde mmọ ndidi mme asaña utom Ediomi nnọ ofuri ererimbot, ke ndida etop emem, ubọhọ, ye erinyaña, ye ekese edidiọñ ediomi eken nnọ kpukpru mmọ! Nditọ Asher ema enyene ubiom-ikpe idighe ke mmọ nditre ndiyak utom ediomi emi nnọ mme Gentile ikpọñ ke ofuri ererimbot, edi ema enyene ubiom-ikpe ke idiọk edisin ye edikokoi nsio esit mfep ke iman mmọ oro ekedi Israel emi ekemekde. Oro edi edu emi etienede ke ini owo ke idemesie ọtọñọde ndinim inyene ke isọñ akan ndinim ke Heaven.

Mbio ufọk Dan, ñko, ekenyuñ ekere ebaña idem-mmọ. Mmọ ekedu ke mme ubom nsuñ-ikañ mmọ, enyuñ eka iso enyam urua ye mme idut eken. Edu mmọ ekedi ọyọhọ-ọyọhọ unana edikut ñkpọ ini iso; koro nso ufọn ke mme obio mben inyañ mmọ mme edinyam urua mmọ ediwọrọ edieke mmọ emi eduñde ke esit esit idut mmọ mmidaha ye mmọ? Edieke ekpesobode nditọ Israel eken efep, nso mbọm ye eti edinyam urua ke mbon Dan ekpekenyene eto asua mmọ? Mmọ ekedi uwut-ñkpọ ekese owo emi mminyeneke ekikere ibaña editọñọ ntak ndi Ọbọñ , enam mme usen mmọ ọyọhọ ye mme utom ndinem idem mmọ esit man enyene ifure ye inyene ke ini usọñ mmọ, enyuñ enam ñkpọ enọ udọñ esit mmọ.

Edi ema etim esua enọ mme andiduñ Meroz. Angel Jehovah ama osuñi mmọ, koro mmọ ema eyak ifet ke ndinam ñkpọ nnọ Abasi ebe mmọ. Owo ikobiomke mmọ ikpe koro mmọ ekesọñde ibuot eti-eti ye nditọ Israel. Owo iwetke ite ke ntak mmọ ndisin ndinam utom emi ekedi koro utom idem mmo ekefikde mmọ akaha, nte mbio Obio Reuben, Asher ye Dan. Mme andiduñ Meroz ikanamke ñkpọ ndomo kiet; ndien idiọk-ñkpọ unana edinam ñkpọ ama ada nsua nnọ ọsọk mmọ emi ọkọsọñọde odudu akan se ekenọde mbio efen.

Nte Meroz akada ke utọ akpan idaha emi, ke esiode enye efep owo ikemeke ndikan ke ekọñ oro? Idighe ntre, koro Abasi ekeme ndinam mme uduak Esie nte ọfọnde tutu osim akpatre inyuñ iyomke baba owo nnyin kiet. Iduhe owo ndomo kiet ke otu nnyin emi Abasi mikemeke ndikpọnọre nnim. Nnyin ifiọkke mme mbon Meroz ema edu ekpere añwa ekọñ, midighe ntre mmọ edu ke kiet ke otu usuñ ubọhọ mme asua, ndien ke ntak oro ema ekeme ndinyene ukeme ndinam akpan utom nnọ nditọ Israel eken. Se nnyin ifiọkde edi ke mmọ ekeduñ ke itie emi mmọ ekpekemede ndinam ñkpọ nnọ Abasi, edi mmọ ikanamke. Mmọ ikanamke ñkpọ baba kiet!

Ema enam isuñi eke enọde Meroz ọyọhọ tutu ñkpọ editi iduhe ke abaña mbio obio esie ye ebiet emi enye okodude. Ema esobo enye ofuri ofuri. Se itukde nnyin ke ukpep-ñkpọ nsobo obio emi edi ke ekesuñi obio oro koro mbio obio oro mikanamke ñkpọ; emi eti owo abaña ikọ Ọbọñ. “Edi ofin emi ọkọfiọkde mbet ete esie, ndien mibeñeke idem, minyuñ inamke nte uduak esie etemede, eyemia enye ediwak ubọk ikpa” (Luke 12:47).

Edidiọñ Abasi akpan-akpan odori esien itiokiet emi ekeñwanade ye asua ọkpọsọñ ye ke akpanikọ. Mmọ ema edi ndien ediñwana, edi ikọbọhọ utip inọ idem mmọ nte ñkpọ ekọm ke ini emi akatakde mmọ oto mme ubọk utom mmọ. “Baba owo kiet iduhe, emi ọkọkpọñde ufọk, mme ñwan, mme nditọ-eka, mme ete, mme eka, mme nditọ, kabaña Obio Ubọñ Abasi, emi midibọhọ se iwakde ikan oro ke emi, ye nsinsi uwem ke eyo eke edidide” (Luke 18:29, 30). Edi mmem-mmem ndikut se oruk ñkpọ eyen-utom emi ewetde ana ọnọ mmọ oro ekenamde ñkpọ enọ Abasi emi enyuñ ekopde uyo enọ ewuhọ Esie kiet ekededi. Mme mmọ emi “ekesinde uwem mmọ ke mbio ete ikpaña ke edikoñ ebiet isọñ”. Edi mmọ ema ebọ nsinsi utip ke edinam emi!

Mme idaha ye se eyomde nnyin inyene ke eyo Obufa Ediomi emi isuhọkere ke nditiñ nsọñọ ikan eke Israel. Iba ke otu asaña utom nditọ Abasi emi minyeneke ndik ke ini Obufa Ediomi edi se ekemende ewut ke oruk usuñ emi. Andiwet ndisana ñwed ọkọdọhọ ete: mmọ, “emi ekebatde uwem mmọ ke ekpri ñkpọ ke abaña enyiñ Ọbọñ nnyin Jesus Christ” (Utom Mme Apostle 15:26). Jesus ke Idemesie ama ọnọ nnyin ukem-ukem idaha oro ke ini Enye ọdọhọde ete; “Edieke owo etienede Mi, ndien misuaha ete esie, ye eka esie, ye ñwan esie, ye nditọ esie ye nditọ eka esie iren, ye nditọ eka esie iban ye uwem esie ñko, enye ikemeke ndidi owo mbet Mi; “owo ekededi eke minyuñ ibiomke Krọs esie itene Mi ke edem ikemeke ndidi owo mbet Mi”. “Kpa ntre ke owo mbufo ekededi, eke misanake kpukpru se enye enyenede iyak, ikemeke ndidi mbet Mi” (Luke 14:26, 27, 33).

Akwa utip emi minyeneke se edade edomo odu ọnọ mmọ emi emende krọs mmọ etiene Jesus enyuñ ebọde ndutuhọ ke “mme edikoñ ebiet isọñ”, enyuñ emiade uwem mmọ ufen ke ntak enyiñ Esie. Ata ọkpọsọñ edisin, ukem nte nsinsi nsobo, ama odu ọnọ mmọ emi ekesinde ndinam emi edi “esuhọ ke mme ubom”, emi ekekopde uyuhọ ke idem mmọ ke “otu erọñ” eke idaha utom mme ñkpọ uwem ererimbot, emi esuhọde ke itie mmaidem ukpeme idem mmọ enyuñ etre ndinim ewuhọ emi akanade nte mmọ enam, emi mikodomoke-domo ndidaha nda ke ndiñwam Ọbọñ edi, utu ke oro, inamke ñkpọ baba kiet!

Questions

MME MBUME

1. Nso oruk edu ke eda eberede ikwọ Deborah ye Barak?
2. Siak ndusuk mme ọwọrọ etop ikwọ ke Ikọ Abasi nnyuñ siak ntọñọ mmọ kiet kiet.
3. Israel ekedu ke nso idaha ke ini emi ekekotde Deborah nte Prophet añwan?
4. Nso idi ntak emi etorode esien Zebulun ye Naphtali?
5. Nso idi ntak emi ekesinde esien Gad ye Reuben?
6. Siak itie ñwed ke obufa Ediomi emi owutde nte utom Ọbọñ.
7. Nso idi ntak emi ekesuñide mme andiduñ ke obio Meroz?
8. Didie ke isuñi emi akada itie ọyọhọ-ọyọhọ?
9. Ekeme ndidọhọ nte ke eka Sisera ama enyene idori-enyin ọyọhọ ukpeme abaña eyen-eren esie. Nso nnen-nnen uwut ñkpọ ke Spirit odu ke ñkpọ emi?
10. Jael, ñwan Heber, edi enye emi ekenọde edidiọñ eke ọfọnde. Siak ñwan efen emi ọkọbọde edidiọñ emi ekebietde eke esie?