Psalm 8:1-9; 19:1-14; 119:1-24.

Lesson 234 - Senior

Memory Verse
“O Jehovah, Ọbọñ nnyin, enyiñ fo okpon didie ke ofuri ererimbot!” (Psalm 8:9).
Cross References

I Nditeñe Andibot Nto Ke Se Ebotde

1. David ofiori nte Abasi ọfọnde, Psalm 8:1, 2; Matthew 21:10, 11, 15, 16

2. Enye ekere nte ebonde ñkpọ ke enyọñ, Psalm 8:3; Isaiah 40:26; Ñwed Mbon Rome 1:20

3. Enye ekere abaña unana ukeme owo, Psalm 8:4; Ñwed Mbon Rome 1:25

4. Enye ndien ekere abaña Christ ye obufa obot, Psalm 8:5-9; Mme Hebrew 2:6-9

II Edimenere Abasi Ke Enyọñ Nto Mme Utibe Utom Esie

1. Se Enye obotde ayarade ubọñ Esie onyuñ owut ifiọk Esie, Psalm 19:1, 2; 98:7, 8; Isaiah 55:12

2. Mme utom Esie etoro Enye tutu osim utit ererimbot, Psalm 19:3-6; Isaiah 55:11

III Edimenere Abasi Ke Enyọñ Nto Mme Utibe-Ñkpọ Emi Edude ke Ikọ Esie

1. Mme ewuhọ Jehovah enen, Psalm 19:7-10

2. Akamba udori odu oto ke erinim ewuhọ, Psalm 19:11-14; Luke 10:25-28

3. 3. Ikọ ndidu ke esit owo edi ñkpọ ukpeme mbak idiọk-ñkpọ, Psalm 119:1-24.

Notes
SE EKPEPDE EBAÑA

Ediyarade

Ke ediye uyama okoneyo kiet, nte David etiede ke obot ekpeme erọñ esie, enye ekere abaña uyai emi mme udim enyọñ enyenede onyuñ ekere ñko abaña Andinam ofuri ekondo. “Mme Heaven”, enye ọkọdọhọ ete “ke ebuk ubọñ Abasi, ikpa-enyọñ etiñ se ubọk esie anamde” (Psalm 19:1). Ediwak nta ke ifiọk-ñwed mfin emi enyenede ukeme ndiduñọre ikpọ ñkpọ ikemeke ndida telescope mme mbufa ñkpọ emi mme ata-nduñọre ediọñde ñkut ñkpọ nte David okokutde ke ini enyin mbuọtidem esie akadade enye ebe ñkpọ emi ebotde tutu okut Akwa Andibot. Ke ediwak ini mme andiwet ñwed emi edade ekpep ñkpọ ke ufọk-ñwed edọhọ ete ke mme utibe ñkpọ emi Abasi obotde ewọrọ eda ntre ke idem mmọ oto ke ukpe-ñkpọ emi mmọ ekotde evolution.

Ikọ Abasi etiñ ete: “Koro tọñọ ekebot ererimbot owo etim ekut ndibe-ndibe ñkpọ emi enyenede Enye, kpa nsinsi odudu Esie ye idaha Esie nte Abasi; eda mme ñkpọ emi Enye akanamde etim efiọk; man mmọ ekunyene ñkpọ nditiñ nnyaña idem; koro okposuk edi nte mmọ efiọkde Abasi, mmọ inọñọ Enye ubọñ nte Abasi, inyuñ inọñọ Enye ekọm; edi ekabare ekere ikpikpu ekikere, ndisime esit mmọ onyuñ akabare okim. Mmọ ete mme imọ idi mme enyene-ibuot owo, edi mmọ ekabare ndisime” (Ñwed Mbon Rome 1:20-22). Ediwak ndisime owo edọhọ mfin ke esit mmọ ete, Abasi iduhe. Nte ededi Abasi odu ke nsinsi ndien mme Heaven Esie ke ebebuk ubọñ Esie.

Unana-Utit

“Nyuñ se ibuot ntantafiọñ nte mmọ ekọñde!’ (Job 22:12). Owo ke ọduñọre ndifiọk se idude ke enyọñ ke onyuñ ese ntantafiọñ emi eyomde usuñ eti-eti tutu ayaña ifiọk owo. Etiñ enọ nnyin ete ke kiet ke otu mme ntantafiọñ emi ekutde idahemi oyom usuñ edieke owo akpasañade ọsọp nte emireñ-emireñ, oro edi ndikpasaña itiat 186,000 ke secon kiet, akpada owo million isua 250 ndisaña ñkosim ntantafiọñ oro. Idighe ñkpọ mkpaidem ke ini David ọdọhọde ete “Ke adañemi nsede enyọñ, utom nnuenubọk fo, ọfiọñ ye ntantafiọñ emi owukde; nso ñkpọ edi owo eke afo etide enye? nso ñkpọ edi eyen owo eke afo edide edise enye?” Psalm 8:3, 4). Edi Abasi ke mbọm Esie ama etiñ ọnọ nnyin ete ke Imọ iyeduñ ye owo emi enyenede mbuñọ-esit ye suñ-suñ spirit. Andibot ererimbot onyuñ ọduñọre ñko mme ekikere ye uduak esit owo, man Enye owut mmọ emi esit mmọ enende ye Enye Idem Esie nte ọkpọsọñ.

“Kpa nte emi mikemeke ndibat mme udim enyọñ, minyuñ ikemeke ndidomo ntan inyañ” (Jeremiah 33:22). Ke nsio nsio ini ke edem, owo ama esibat onyuñ asiak mme enyiñ ntantafiọñ, edi ke ndida ñkpọ emi esikamade ese ñkpọ ke ata anyan usuñ (telescope) enye okut idahemi ñkpọ nte million ntantafiọñ 40 ke itie emi ekemede ndikut ntantafiọñ kiet ke ata enyin. Ini ekededi enamde obufa ñkpọ ndida nse ata anyan usuñ (telescope) emi ọsọñde odudu, ata ediwak ntantafiọñ ewọrọ eda, ndien idaha emi mmọ ewak esim billion iba. Edi anie owo ọfiọk mme ifañ osuk edibe owo ke enyin? “Mbufo edida anie ndien edomo mi? Ami ndinyuñ ndi ukem ye anie? Emi edi uyo Edisana Abasi. Emenere enyin mbufo ke enyọñ, enyuñ ese! Anie okobot mme mmọ emi? Anie ada otu mmọ ọwọrọ ke ibat mmọ. Enye osio kpukpru mmọ enyiñ: koro nsọñidem esie okponde, enye onyuñ ọsọñ odudu; baba owo mmọ kiet isopke” (Isaiah 40:25, 26). Edi kpa ye akwa udim oro, ntantafiọñ kiet ọkpuhọre ye eken. Ndien kere nte Abasi enyenede enyiñ ọnọ mmọ kpukpru! “Ubọñ utin edi oruk ubọñ kiet, ubọñ ọfiọñ edi oruk ubọñ efen, ubọñ ntantafiọñ onyuñ edi oruk ubọñ efen; koro ntantafiọñ kiet ọkpuhọrede ye ntantafiọñ efen ke ubọñ” (1 Ñwed Corinth 15:41). Edi kpukpru mmọ ebuk ubọñ Abasi nnyin.

Isañ

Ke kpukpru hour edip ye inañ, ererimbot akanade ọyọhọ-ọyọhọ ke usuñ esie. Emi ọwọrọde ete edieke owo akpadade ke ufọt ererimbot (equator), ekpekeme ndisaña itiat 25,000 ke hour 24 ke ini ererimbot akanarede. Idighe enye ndikanare ke usuñ esie ikpọñ, edi ke kpukpru isua, enye asaña akanare utin ke usuñ emi oyomde ñkpọ nte million itiat 600. Ke nditie nte isañ emi ikemke, ufiop emi otode utin asaña ke usọp nte million itiat 400 ke isua. Kere baña kpukpru isañ emi, ñkpọ nte itiat 2,000 ke ntọi kiet ke owo kiet-kiet asaña ke iso isọñ, kpa ye oro nnyin ikopke nnyeñe mme mfina ke adaña akwa usọp oro. Mme ubom nsuñikañ enyene unọmọ ke mmọñ, ubom ofum ñko enyene ke enyọñ, train eduọ ke ukwak emi mmọ esañade, mme ubom isọñ eduọñọ ke mme ññwaña usuñ nnyin, edi anana-ibat mme udim enyọñ, emi efehede esọp eti-eti ekan, “baba mmọ kiet ikpuhọ”. Kere baña utọ udob ererimbot emi adade ufum ke ofum ye utọ odudu ufiop emi ekemede ndiwọñọre enye asaña ke usuñ esie “Enye ... onyuñ ọkọñ ererimbot ke ikpikpu” (Job 26:7).

David ama etiñ abaña nte utin asañade “ebiet ọdọ-ndọ emi otode ke ubet esie ọwọrọ, adara nte owo uko ke edifehe mbuba esie. Enye ọwọrọ ke utit ikpa-enyọñ kiet, onyuñ akan akabare ke utit esie eken: baba ñkpọ kiet eke odibede ufiop esie inyuñ iduhe” (Psalm 19:5, 6). Jehovah ama etiñ ọnọ Job abaña nte mme udim enyọñ esisañade “Nte afo emekeme nditebe pleiades ke ubọp-ñkpọ, nnyuñ ntat uruk orion? Nte emekeme ndida Mazzaroth ñwọrọ ke edikem ini esie? nnyuñ nteme Archurus ye nditọ esie usuñ? Nte afo ọmọfiọk mme ewuhọ ikpa-enyọñ? Nte afo omonim ubọñ esie ke ererimbot?” (Job 38:31-33). Ke adaña emi nnyin ikerede ibaña mme isañ ye unana ndudue emi udim ikpa-enyọñ emi esañade, enim kpa idem mme nti ñkanika ufiọk ini nnyin esaña nte ntantafiọñ esañade, emi anam nnyin idọhọ ite, “Jehovah omokpon, onyuñ odot nte etorode enye eti-eti; inyuñ idighe nte etimde eduñọre ubọñ esie” (Psalm 145:3).

Ikọ Abasi

Okposuk edi utom obot ayarade akwa Andibot, Abasi ayarade Idem Esie ke ediwak usuñ efen, ke ediwak nnen-nen usuñ, tọñọde ke ata ntọñọ ubot ñkpọ tutu osim emi. Mbemiso Adam anam idiọk-ñkpọ, Abasi ama esisaña ye enye ke iñwañ. Ke owo ama ọkọduọ, ke ini idiọk-ñkpọ ama okoduk ke kpukpru ubon owo, Abasi okososuk ayarade Idem Esie ye uduak Esie ọnọ owo. Abasi ama etiñ Ikọ ọnọ mme anditiñ-ntiñ-nnim-ikọ onyuñ ayarade Idem Esie ọnọ mmọ ke mme ñkukut ye ndap. Etiñ enọ nnyin ete, “Koro akanam baba ikọ Anditiñ-ñntiñ-nnim-ikọ itoho ke uduak owo: edi mme owo etiñ ikọ eke otode Abasi, nte Edisana Spirit esinde mmọ etiñ” (2 Peter 1:21). “Abasi, emi akadade mme anditiñ-ntiñ-nnim-ikọ etiñ ikọ mkpuhọ-mkpuhọ ye ke nsio-nsio usuñ ọnọ mme ete nnyin ke eyo oko, ke ukperedem ini emi ama etiñ ọnọ nnyin ke Eyen; ete edidi andinyene kpukpru ñkpọ, okonyuñ adade ubọk Esie obot ekondo” (Mme Hebrew 1:1, 2). Nnen-nen ediyarade Abasi ekedi ke ini Jesus Eyen Abasi ekedide ke ererimbot, oduñ ye mme owo, ekpep mmọ ñkpọ, onyuñ ọnọ mmọ uwut-ñkpọ se ndisaña ke ibet Jehovah ọwọrọde ke kpukpru usuñ. Ikedighe ndinọ nnyin uwut-ñkpọ ikpọñ-ikpọñ nte ekpedude uwem, edi ebe ke mkpa Esie nnyin inyene ufak ke idiọk-ñkpọ nnyin, man oto ke Iyip Esie nnyin inyene uwọrọ-ufin ke mme idiọk-ñkpọ nnyin, man oto do ñko nnyin ikeme ndinam uduak mme ibet Esie ito ke odudu Esie.

Ibet Eke Ọfọnde Ama

Ke Psalm ọyọhọ efurenañ, enam se ibet edide añwaña ke nsio nsio usuñ: ọfọn ama, edi akpanikọ, asana, onyuñ enen. Se Ikọ anamde ewak, edemere ukpọñ, asian mme ọkọi, adat owo esit, eñwaña owo enyin, odu ke nsinsi. Ọsọñ akan “ata ediwak eti gold” edomo ewut ete ke “eñiñe akan aran-ọkwọk eke mbukpa ọtọide”. Abasi nnyin, emi akanamde akwa ererimbot emi, ama ọnọ nnyin nnen-nen usuñ ndida ñkara uwem nnyin, ndinyuñ ndu ye Enye ke nsinsi.

Ke otu ufañ 176 emi edude ke Psalm 119, iba kpọt ke midaha itiñ ñkpọ ibaña ewuhọ Abasi. Ebahare Psalm oro esin ke ikpehe 22, ndien kpukpru ikpehe oro eda a b c mme Hebrew etọñọ. Psalm emi ekpep nte ikpọnọde Ikọ Abasi ọyọhọ ukpono, nte Andiwet Psalm ọdọhọde “Mmada ikọ fo ndip ke esit mi, man ñkudue fi” (Psalm 119:11). Abasi oyom nnyin inyene inyuñ imenere Ikọ Esie ke enyọñ, koro etiñ enọ nnyin ete “koro afo omokpono ikọ fo akan ofuri enyiñ fo” (Psalm 138:2). John etiñ abaña Christ nte Ikọ emi akakabarede edi owo “Ikọ okodu ke eritọñọ, Ikọ okonyuñ odu ye Abasi, Ikọ onyuñ edi Abasi” (John 1:1). “Ke Christ Abasi ke ananam ererimbot etie ke emem ye Enye” (2 Ñwed Corinth 5:19). Uduak ufak emi Abasi enyenede edi ukem-ukem ye utom obot. “Owo ikemeke ndineni ete ido Abasi edi akwa ndibe-ñkpọ” (1 Ñwed Timothy 3:16).

Itoro Abasi

“Nte akanam mbufo ikotke se ewetde ete” Jesus ọkodọhọ ndiwut mmọ se ewetde ke Psalm ọyọhọ itiaita ufañ 2, “Afo osio itoro eke ọfọnde ama ke inua nsek-nditọ ye mme awap-eba?” (Matthew 21:16). Mme asua Christ, kpa mmọ emi edọhọde ete ke mme imọ idi mbon Abasi, ema etre nditoro Enye, edi “nsek-nditọ ye mme awap-eba” kpa nditọ emi esit mmọ enende, emi minyeneke edinen-ido idem mmọ edi mmọ oro ekekwọ itoro enọ Abasi. Edieke mmọ emi ekpedopde uyo, kpa mme itiat ekpekwọ. Kpukpru utom obot enọ Andinam mmọ ubọñ ke mibọhọke ikpikpu owo emi emenerede idem mmọ eyom ndikoñ ñkan Andibot. Okposuk edi mme ñkpọ emi Abasi anamde edide utibe “Adaña nte ọbọp-ufọk enyenede ubọñ akan ufọk” (Mme Hebrew 3:3). Enye “okoñ akan kpukpru mme andikara ye mme enyene-nsọñ-uyo ye mme enyene odudu ye mme enyene-ubọñ, ye kpukpru enyiñ eke edisasiak, idighe ke eyo emi ikpọñ, edi ke eyo eke edidide ñko” (Ñwed Mbon Ephesus 1:21).

Questions
MME MBUME
  1. Ke nso utọ idaha ke Jesus eketiñ ikọ abaña Psalm 8:2?
  2. Mmọñ ke etiñ ñkpọ ebaña Psalm 8:4-6?
  3. Ke nso utọ usuñ ke mme ufañ ñwed emi abaña Christ?
  4. Nso ñkpọ ikpanam nnyin inyene uwak ntak ndikut ubọñ Abasi ke ikpa-enyọñ mfin emi ikan se David okokutde?
  5. Didie ke Psalm 19:2-4 ebiet Ñwed Mbon Rome 1:20?
  6. Ekeme ndida ubọk-utom Abasi ndomo didie ye ibet Esie?
  7. Nso ikọ ke eda enam ewuhọ Abasi ke Psalm 19 añwaña?
  8. Nso idi ñkoi-nnam idiọk-ñkpọ?
  9. Nso idi ibuot ikọ Psalm 119?
  10. Didie ke ibuot ikọ emi enyene ebuana ke kpukpru ufañ Psalm emi?
  11. Ọyohọ Ikpehe Iba
  12. ==========
  13. Eke Mkparawa