Genesis 18:23-32; 32:9-12, 24-28; Isaiah 58:1-11; Daniel 9:3; 10:1-3, 10-12; Joel 1:13-15; 2:1-17; Matthew 6:16-18; Luke 18:1-14

Lesson 267 - Senior

Memory Verse
IKỌ IBUOT: “Kpukpru owo eke emenerede idem esie, ke eyesuhọre enye enim; edi owo eke ọsuhọrede idem esie, ke eyemenere enye” (Luke 18:14).
Cross References

I Mkpe-Ubọk Abraham

1. Abraham ekpe ubọk abaña Sodom ye Gomorrah, ete yak Abasi ọsuhọ uwem mmọ, edieke edikutde ndinen owo aba ye duop ke otu mmọ, Genesis 18:13-26; James 5:16-18

2. Abraham osuk aka iso anam mkpe-ubọk tutu ibat owo ọsuhọde osim duop, Genesis 18:27-33

II Nsin-ifik Edibọñ Akam Jacob

1. Jacob ọsuhọre idem esie ke iso Abasi onyuñ ọbọñ akam oyom uñwam, Genesis 32:9-12

2. Jacob añwana mbọk ke ofuri okoneyo ye angel ebe ke ọkpọsọñ ediyire ke akam, Genesis 32:24-28; Ñwed Mbon Ephesus 6:12

III Akam Daniel ke Abaña Israel

1. Udọñ Daniel ekedi nte ekpedade Israel efiak enim ke itie esie, Daniel 9:1-3; Jeremiah 29:10; 2 Chronicles 36:21

2. Daniel ọbọñ akam onyuñ etre udia tutu enam enye ọfiọk ete ke ekop akam esie, Daniel 10:1-3, 10-12; Ñwed Mbon Rome 8:16; 1 John 3:24; 5:6

IV Utre-Udia

1. Ọbọñ owut ukpuhọre eke odude ke mbubik utre-udia ye utre-udia eke Enye emekde, Isaiah 58:1-11; Matthew 6:16-18

2. Akpana nnyin iyom erinyaña Abasi idighe ndibure mbure ke edinen ido idem nnyin, Joel 1:13-15; 2:1-17; Luke 18:9-14

3. Ọbọñ eyesio usiene ọnọ ndimek ikọt Esie, Luke 18:1-8

4. Ufọk Abasi eyo oko eketre udia ke saña saña ini ke adaña emi mmọ eyomde nda-usuñ ye odudu Abasi, Utom Mme Apostle 13:2, 3; 14:23

5. Paul ama esitre udia ke ata ediwak ini, 2 Ñwed Corinth 6:5; 11:27

Notes
SE EKPEPDE EBAÑA

Utre-Udia

Toto ke eyo oko ye ke otu mme idut, utre-udia edi ñkpọ emi akadade itie ke mme ini ntuaña, mfuhọ ye ukut. Akpan ufọn esie ke ediwak ini esidi nditunọ nnyuñ nsuhọre ukpọñ nnim man añwam owo ndisik mkpere Abasi man oto do enye ọkpọbọ akpan ebeñe mme mfọn oto Abasi (Psalm 35:13; 69:10) anam ifiọk nte ke utre-udia idighe ke edinyenyik edi asaña nte ikot Abasi osimde owo kiet kiet ete etre udia mme anam ntre.

Ediwak nditọ Abasi etre udia ke adaña emi ọkpọsọñ mbiomo ukut efikde mmọ. Ndien, nnyin imekeme ndikut nte utre-udia enende ekem ke usen ntuaña, ukut, mme ke ini mbiomo efikde nnyin ke spirit. Utọ ñkpọ emi ama ada itie ke adaña emi ekpri obio kiet emi ekekerede Ai akakande nditọ Israel ke ekọñ. Ke ini mmọ ema ekefiọk ete ke Abasi ayat esit ye mmimọ, ke Enye onyuñ ayak ekpri otu mbon-ekọñ ekan mbon-ekọñ Israel emi esọñde ke odudu, Joshua awai ewura esie; ndien enye ye mme mbiowo Israel, eduọ ena ke iso ekebe ediomi Abasi ọtọñọde ke usen ubọk tutu osim ke mbubreyo inyuñ idiaha ñkpọ.

Mme okpono ndem ke ndusuk ini nditre udia eneñere owut ete ke esit owo ọdiọñọ ete ke emi edi usuñ ndikpere Abasi. Ke adaña emi ndik ama okomum edidem Nineveh oto ke ukwọrọ-ikọ Jonah, enye (edidem) owuk utre-udia onyuñ esine ọfọñ-ikpọ onyuñ ọsuhọre etie ke ntọñ. Enye ataña ke ofuri obio ete ekuyak owo ye ufene, ye enañ ye ñkpri ufene etabi baba ñkpọ kiet. Enye ọnọ uyo ete, “Ekunyuñ edia ñkpọ, ekunyuñ eñwọñ mmọñ: edi yak owo ye ufene esine ọfọñ-ikpo ke idem, enyuñ eseme enọ Abasi ọkpọsọñ; Yak kpukpru owo enyuñ ekpọñ idiọk ido mmọ, ye afai eke odude mmọ ke ubọk efiak edem. Anie owo ọfiọk mme Abasi eyewọñọre onyuñ akabare esit, onyuñ adahado ke ikañ iyaresit Esie man nnyin ikutak” (Jonah 3:5-9).

Abasi ama atua mkpọfiọk inyuñ isoboke akwa obio Nineveh ye kpukpru mme andiduñ ke esit koro Edidem ke ebekpo esie ye mbon obio oro eketrede udia enyuñ ebọñ akam. Mbio emi ema esioño “mfri eke ekemde ye edikabare esit” (Matthew 3:7-12). Mmọ ema ebọñ akam ke ofuri esit mmọ. Mmọ iketreke udia man mme owo ekut. Ekeyom Abasi okut onyuñ ọnọ mmọ mfọn Esie. Abasi ama okop onyuñ ọnọ mmọ ibọrọ, sia Enye ọdọhọde ete, “mkpa idiọk owo inemke Mi esit” (Ezekiel 33:11).

Ke ini utom ukwọrọ-ikọ Jesus mi ke isọñ, ete kiet ama ada eyen esie ọsọk mbet Jesus man ekọk enye udọñọ. Eyen emi ekedi idat, edi mbet ikekemeke ndikọk enye udọñọ okposuk edi nte mmọ ekebọñde akam ọkpọsọñ man enye ọbọ erikọk. Edi ke ini ete emende eyen ọsọk Jesus, Enye ebin ndedehe spirit ke idem esie efep ndien enye okop nsọñ-idem. Ndien mbet ebup Jesus ntak emi mmọ mikekemeke ndibin ndedehe spirit oro nsio ke idem akparawa emi. Jesus ọbọrọ ete ke okoto ke ntak unana mbuọtidem mmọ edi Enye edian ikọ do nte ikọ nsọñ-idem ye ikọ item: “Kpa ye oro, oruk emi ikemeke ndiwọrọ, ibọhọke ke akam ye utre-udia.” Emi owut nnyin ufọn eke odude ke utre-udia, ke adaña emi enamde ke eti usuñ ye ke ido eke enemde Abasi esit.

Mbubik Utre-udia

Mme Pharisee eketre udia ndiwut enyọñ-enyọñ ido ukpono Abasi. Mmọ ekeyom mme owo ekut mmimọ. Mmọ ekekere ata esisit ebaña unana ñkabaresit mmọ. Uwem emi mmọ ekedude ke usen ke usen ikesañake ikekem ye uwem edikpono Abasi emi mmọ ekekerede ete ke mmimọ imanam. Ke nditiñ ntuk ñkpọ spirit, mmọ ikekereke ibaña nte esit mmọ etiede, sia mmọ ekeyọhọ ye kpukpru idiọk-ñkpọ ye ukwañ-ido. Edi mmọ etre udia enyuñ ebọñ anyan akam ke añwa man mme owo emi ekutde mmọ ekpekere ete ke mmọ edi ndisana owo ye mmọ eke enamde ñkpọ Abasi.

Jesus ama esin utọ mbubik editre udia emi, onyuñ asua ọnọ mbon eke etrede udia ke utọ usuñ emi, ke ini enye ọdọhọde ete: “Ekunim iso mfuhọ-mfuhọ, nte mbio mbubik enamde; koro mmọ ekpuhọre iso mmọ man owo ekut ete mmọ ke etre udia.” Utre-udia eke enamde ke utọ ido emi iñwamke owo ke spirit. Jesus eketiñ ete ke mmọ oro ema ebọ utip mmọ. Mmọ ekeyom ukpono ye itoro eke otode owo edi iyomke itoro eke otode Abasi ikpọñ-ikpọñ (John 5:44). Jesus ọdọhọ mbet Esie ete, ke adaña emi mmọ etrede udia, mmọ ekuwut owo idem ete itre udia, edi yak ewut Abasi ikpọñ-ikpọñ. Ndien utip mmọ eyekpon ke Heaven.

Isaiah ama etiñ abaña ukem ñkpọ emi ke ndisua nnọ nditọ Israel emi ekebuọtde idem ofuri-ofuri ke enyọñ-enyọñ ido ukpono Abasi. Enye ama anam mmọ efiọk ete ke mmọ esin ifik eti eti ke abaña ido edinam ñkpọ man mme owo ekut, ekan edisana ido esit idem emi okpotode ke enye nti ido emi ewọrọ ewut idem. Mmọ etre udia ebọñ anyan akam edi mmọ esuk ekaka iso ke mme idiọk usuñ mmọ. Ndien ke adaña emi mmọ mibọhọ ibọrọ, mmọ edọhọ ete, “Nnyin inam didie itre udia,... ndien afo mukwe?” Abasi etiñ se utre udia ọwọrọde oto ke ibọrọ Esiemọ, ke ini Enye ọdọhọde ete: “Nte utre-udia eke ndimekde edibiet emi? Kpa usen eke owo otukde ukpọñ esiemọ? Mme edi nte enye otopde ibuot esie nte nnyanyaña; onyuñ ebride ọfọñ-ikpo ye ntan ana ke esit? Nte afo edikot emi utre-udia, usen eke enemde Jehovah esit? Nte idighe emi edi utre-udia eke ndimekde enye: eritat uruk idiọk ido, erikpọhọre ubọp-ñkpọ ọkpọnọ, nnyuñ nsana mmọ eke owo efikde nyak, nnyuñ mbuñ kpukpru ọkpọnọ; Nte idighe ndibuñ uyo fo nnọ owo biọñ, afo eyenyuñ ada mme ubuene eke ediyode edi ke ufọk, ke afo okutde owo iferi ndien ofuk enye” (Isaiah 58:5-7). Jehovah akanam añwaña nditọ Israel ye nnyin ñko utọ utre-udia eke Enye emekde; ndien Enye ama ọñwọñọ ete edieke mmọ ye nnyin iditrede udia ke utọ ido emi, Imọ iyekop inyuñ ibọrọ.

Utọ Ini Emi Ekpetrede Udia

Andidiọk adada ke ọyọhọ idaha ebet ndinyene ifet man enye abiat mbuọtidem osio ke mme ukpọñ eke enamde akpanikọ. Ke ndusuk ini enye onuk mme owo esin ke nditre udia ke anyan ini emi abiatde nsọñ-idem emi Abasi ọkọnọde mmọ. Oruk utre-udia oro idighe uduak Abasi. Ndusuk owo edomo nditre udia ke ini mmọ ekam esuk edude ke mmem-idem oto ntak akani udọñọ emi odude mmọ ke idem. Ke utọ ini emi mmọ inyeneke aba odudu ndiyọ mbiomo eke efikde mmọ oto ke ntak unana edidia ñkpọ. Utọ ñkpọ emi inemke Abasi esit ndomo esisit. Ñwed Abasi etiñ ọnọ nnyin ete ñkpọ ekededi eke nnyin inamde, nnyin inyene ndinam enye nte adade ubọñ ye ukpono ọnọ Abasi. Ido ukpono emi ọwọrọde ọkpọñ eti usuñ akananam idaha ubọñ inọ Abasi. Mme erinam eke edade esuene enọ utom ye enyiñ Abasi ikemeke ndinọ Enye ubọñ. Nditre ndise mbaña nsọñ-idem emi Abasi ọkọnọde owo akpan akpan ke ini enamde emi ke ntak ñkohode idem ye ñwutidem, edi ñkpọ eke midaha ubọñ inọ Abasi.

Jesus akanam ikọnọhọ mbet Esie ewuhọ mme ntọt ete etre ndia, edi ke adaña emi Enye etiñde ikọ ke ñke ọdọhọ ete, ke Imọ ima inyọñ ke mmọ eyenam ntre (Matthew 9:15). Utre-udia eyeda utip emi odotde ọsọk nnyin nte Abasi okutde ete ọfọn ye nnyin, edieke enende ke usuñ eke mibiatke nsọñ-idem, edieke enamde ke usuñ eke enende, oro edi ndinọ Abasi ukpono ye ubọñ; ke eti ini kpa nte Edisana Spirit adade usuñ; ye ke ata ọyọhọ ye ntọtuñọ udọñ eke ọyọhọde ye spirit ye akam (Ñwed Mbon Rome 8:26, 27). Nte ededi, ndusuk owo ekere ete ke mme Ikọ Jesus mi ewut ete ke nditre udia usen ita edi ini emi ọniọñde ekem ọnọ anditre udia (Matthew 15:32).

Mkpe-ubọk Abraham

Ke ini Abasi okoyomde ndisobo Sodom ye Gomorrah, Enye ọdọhọ ete Imọ ididipke Abraham owo mbuọtidem Imọ ñkpọ eke iyomde ndinam. Abraham akada ke iso Abasi onyuñ enyene uko ete ke Abasi idinamke ñkpọ eke minenke. Abraham akasaña ekpere Abasi ke mbuọtidem, ndien ke idak akwa ukpono ye nsuhọre-idem, enye anam mkpe-ubọk abaña ndinen owo ke mme obio emi.

Abraham obup Abasi ete mme edieke ekutde ndinen owo aba ye duop ke obio emi, mme Enye eyesobo obio oro? Jehovah ọbọrọ ete Imọ idisoboke obio oro ke ntak ndinen owo aba ye duop, edieke mmọ edude do. Ke ntak ndik, mbak ndusuk ndinen owo idisimke idaha ibat emi, Abraham ọsuhọde ibat owo osim aba ye ition, ndien Jehovah ọdọhọ ete ke Imọ idibiatke obio ke ima ikut aba ye ition. Ima emi Abraham ekenyenede ọnọ eyen-eyen eka esie, Lot akanam enye osuk aka iso ekpe Abasi ubọk. Enye ebeñe ete yak esuhọde ibat ndinen owo osim aba, tutu osim edip ye duop, tutu ke akpatre osim duop. Ke edinọ ibọrọ ke akpatre ebeñe Abraham, Abasi ọbọrọ ete ke Imọ idisoboke ofuri obio ke ntak ndinen owo duop. Omokut ete ke adaña nte Abraham osuk akade iso ke mkpe-ubọk esie, Jehovah onyuñ aka iso ndibọrọ akam owo Abasi emi ọkọyọhọde ye mbuọtidem. Edisana Spirit, ke nditiñ mbe ke James, ọdọhọ ete, “Mkpe-ubọk edinen owo enyene odudu eti-eti ndinam ñkpọ” (James 5:16).

Mkpe-ubọk Daniel

Daniel ekedi owo Abasi ye owo emi ọkọyọhọde ke eribọñ akam, ndien nte enye okotde ñwed ntiñ-nnim-ikọ Jeremiah emi okodude enye (Daniel) ke ubọk, enye okut ete ke ini eñwọñọ erinyaña mme Jew nsio ke itie ufin ama esik ekpere. Edi enye ikekwe ñkpọ ndiwut nte ke eñwọñọ emi eyesọp osu. Añwa-añwa idiọñọ ikonyuñ iduhe ndiwut ete ke ikọt esie eyewọrọ ke itie ufin emi. Edi Daniel ọtọñọ ndiyire Abasi ọkpọsọñ man esọp enyaña Israel, “nnyuñ nyom mkpe-ubọk, ye eseme, ye utre-udia, ye ọfọñ-ikpo ye ntọñ” (Daniel 9:3). Etiñ enọ nnyin ete toto ke akpa usen emi Daniel ọkọtọñọde ndibọñ akam, Jehovah ama okop onyuñ ọdọñ ibọrọ ọnọ enye (Daniel 10:1-3, 12).

Ke ini ekeberedede Temple, Solomon ama ọbọñ akam ete edieke emumde nditọ Israel etañ mmọ enyọñ ke esen idut, ndien mmọ ebọñ akam enyuñ eyarade ndudue mmọ enyuñ ekabade ekpọñ idiọk usuñ mmọ ndien eyom iso Jehovah, yak Jehovah okop akam mmọ ndien ada mmọ afiak ke isọñ mmọ onyuñ efen ndudue mmọ (1 Ndidem 8:33, 34; 2 Chronicles 6:34-39). Daniel ama anam kpukpru se enye ekekemede ndisuhọre idem esie, ke ndisine ọfọñ-ikpo, ndiduọk ntọñ ke ibuot esie, ntre udia, nnyuñ mbọñ akam ke ofuri ukpọñ esie. Enye ọkọbọñ akam ke ofuri esit ye ke ukpono Abasi ikpọñ, ndien Abasi ama okop, onyuñ ọdọñ erinyaña emi ekeñwọñọde.

Mme Ukpep-Ñkpọ Jesus

Jesus ọkọdọhọ ete, “Mme owo ekpebọñ akam kpukpru ini, ekunyuñ ekpa mba.” Okposuk edi Enye ekedide Eyen Abasi, Jesus ama okut ufọn ndinyene ebuana ye Ete, ndien Enye esibọñ akam ofuri okoneyo ke ediwak ini. Enye ekekpep usuñ ediyire ke akam ke adaña ini emi enye otopde ñke emi abañade ebekpa ye ukwañ ebierikpe. Enye ọtọñọ ntak ọnọ uwut-ñkpọ ke abaña akam mkpe-ubọk ke ini Enye ọkọbọñde akam ke ekim okoneyo oro mbemiso Enye ayak iyip uwem Esie ọnọ ndida nnyaña ererimbot emi atakde. Jesus akada mbet Esie aka ke iñwañ Gethsemane; ndien ke Enye ama ọkọkpọñ mmọ ke esisit ini man Enye odu ikpọñ, Enye aka iso esisit ọkọbọñ akam. Enye ọtọñọ ndifuhọ nnyuñ ndu ke nnanenyin “ndien ibibiak Esie etie nte mme ntọi iyip eke etọide ke isọñ” Luke 22:39-46). Enye ọkọkpọñ mbet ikata ndibọñ akam; edi ke kpukpru ini emi Enye afiakde edi, Enye okut nte mbet edede idap, edi Enye ama ebiere ke esit Esie ete ana nte inam uduak Ete Esie.

Iduhe ñkpọ eke andidiọk asuade nte akam. Etiñ ete “Ke andidiọk enyek idem ke ini enye okutde ata mmem-mmem owo Abasi akade ke edọñ.” Akam edi uruk uwem owo Abasi. Ke adaña emi esibede uruk oro, ukpọñ oro akpa. Ikọ Abasi ọdọhọ nnyin ete akam ndisana ikọt Abasi ọdọk ke iso Abasi nte incense.

Odudu odu ke akam. Enam nnyin ifiọk emi oto ke uwut-ñkpọ ye ke edinam ke Akani ye Obufa Ediomi. Jacob akañwana mbọk ke akam ye angel ofuri okoneyo inyuñ inyimeke ndiyak enye ọnyọñ tutu ọdiọñ enye.

“Abasi oyom ediwak owo ebọñ akam, sia edi akam emen mme ikpọ obot efep; Mme Ikpọ obot eyighe oro ana mmọ esik ewọrọ, Edieke, afo eyen-eka, mutreke ndibọñ akam.”

Questions
MME MBUME
  1. Nso idi ntak emi akam ye utre-udia edianade ọtọ kiet?
  2. Nso isinyik owo ndibọñ akam mme nditre-udia?
  3. Nte mbet Jesus ema esiwak nditre-udia? Didie ke Jesus ọkọdọhọ mmọ enam ke ini mmọ etrede udia?
  4. Nso idi ntak emi Daniel eketrede udia?
  5. Nam añwaña se akam mkpe-ubọk ke abaña owo efen ọwọrọde.
  6. Nte Jesus ama ekpep ete nnyin ibọñ akam mkpe-ubọk ke abaña owo efen ke oruk ido emi? Tiñ ke ikọ idem fo se Jesus eketiñde ke abaña akam.
  7. Mme anie owo ekebọñ akam man mme owo ekut mmọ? Nso ididi utip mmọ? Ini ewe ke mmọ emi ekebọ utip mmọ? Nso utip ke mmọ edibọ ke Heaven?