Lesson 313 - Junior
Memory Verse
IKỌ IBUOT: “Edi edinen owo mi edidu uwem ke mbuọtidem: Ndien edieke enye edikhede afiak edem, ukpọñ Mi idikopke inemesit ke enye” (Mme Hebrew 10:38).Notes
Isañ Ndika Ke Rome
Ke anyan ini emi ebede, ke isua ifañ ama ekebe ke ini Columbus ama okokut America, owo iba emi eyakde idem mmọ ofuri-ofuri enọ utom Abasi ema ewọrọ ke ebiet ukpono Abasi mmọ ke Germany ndika ñkese Pope ke Rome, ke Italy. Ekedi anyan isañ, ndien ke ediwak urua, ke mmem-idem, mmọ ema eka iso esaña. Edi mmọ ema ekop inemesit koro mmọ ema efiọk ete ke mmimọ idu ke isañ utom Ọbọñ. Mfina ama odu ke ufọk Abasi ke obio mmọ, ndien mmọ ekeduak nditiñ nnọ Pope man enye ekpe nte edidade ubọñ ọnọ Abasi.
Owo kiet ke otu mmọ emi eyakde idem ofuri-ofuri enọ utom Abasi emi ekedi Martin Luther. Enye ọkọbọ ukpep-ñkpọ ndidi ọfiọk-ibet, edi ediwak ñkpọ ema etibe emi ekesinde enye ebiere ndikabare ndi oku Abasi. Ke akpa ifet, enye ama okut Ñwed Abasi ke itie ubon-ñwed ke ufọk ñwed emi enye ọkọbọde ukpep-ñkpọ. Ke ini oro Ñwed Abasi ikawakke, ndien ekewet mmọ ke usem mme Hebrew ye Greek, mme ke usem Latin. Nte Luther okokotde, enye ama enyene ntọtuñọ udọñ ndidọdiọñ mfiọk mbaña akpanikọ Abasi. Do ndien ediwak ñkpọ-ntibe ema eda itie emi akanamde enye ọñwọñọ ndiyak uwem esie nnọ utom Abasi. Enye ama anam eñwọñọ esie, ayak idem ọnọ nte enye emi akañde idem esie, odu uwem nsuhọre-idem man enye ekpenem Abasi esit ke ñwa-idem esie.
Ekikere Luther Okpu
Ke ini Martin Luther ama okoduk ke Rome, ekikere esie ama okpu ke ini enye okutde nte ewutde inyene ye ñkoñkoñ uwem ke ufọk Abasi. Enye ekenim ke akpanikọ ete ke anditiene-Christ okpodu uwem nsuhọre-idem ndien ndikut mme ñkoñkoñ idaha uwem emi mme owo ewutde ekedi idiọk-ñkpọ ke enyin esie. Ñko enye ama okut nte mme owo enamde mme ñkpọ emi ekekpepde enye ete inenke. Pope emi enye ekedide ebine ndiyom uñwam man enye akpanam ufọk Abasi ke Germany asana ikenyeneke udọñ ndineñere se ikakwañade. Ke ekikere esie ama okokpu, Luther ama ọtọñọ ndibọñ akam ọtuhọde idem esie ke ndidọk ufọk enyọñ, ndien Abasi ama ọbọrọ akam esie.
Mme Ikọ Abasi
Emi edi mme ikọ emi Abasi eketiñde ọnọ Martin Luther: “Edinen owo Mi edidu uwem ke mbuọtidem.” Ekedi ibio-ibio ikọ; edi ọkọyọhọ ye akpanikọ emi ebighide ke nsinsi. Kpukpru nti utom Luther ikedaha nsinsi uwem inọ enye. Edieke enye okpoyomde ndidi edinen owo ke iso Abasi enye enyene ndisaña ke ukem usuñ emi anam-idiọk ekededi enyenede ndisaña mfin emi: ndibuọt idem ke Jesus Christ tutu ọsuñọ ke erinyaña. Ndidọk nnyuñ nsuhọde ke ufọk enyọñ ke ubọk ye ke edọñ esie ikanyañake ukpọñ esie. Edinen owo edidu uwem ke mbuọtidem!
Ke ọfiọñ kiet ama ekebe ke Rome, Martin Luther ye ufan esie ema enyọñ edi ke Germany. Kpukpru ini enye ama eti ikọ emi ke esit esie, “Edinen owo mi edidu uwem ke mbuọtidem” oro edi mbuọtidem ke Jesus Christ. Ke mbuọtidem, Martin Luther ama okut emem emi enye okoyomde.
Ke ini enye osimde ufọk enye ama ọtọñọ ndikwọrọ akpanikọ oro, onyuñ ewet mme ñwed abaña enye. Edi Ufọk Abasi Catholic akakara ke ini oro, okonyuñ ekpep mme owo ete ke ikọ Pope ekedi akpan ñkpọ akan ikọ Abasi. Ke ntre akwa eneni ama otibe ke abaña ukwọrọ-ikọ Luther.
Edisio Mfep Ke Otu
Martin Luther ama enyene mbuọtidem ke Ufọk Abasi ndien ikenyeneke udọñ ndiwọrọ. Enye ekekere ete ke mfina okoto mme owo emi edude ke ufọk-Abasi, ndien ke mme ñkpọ eyeneñere ana edieke editunọde mme owo enyuñ enam mmọ ekut akpanikọ. Edi ke akpatre enye ama okut ete edieke enye oyomde ndida ke akpanikọ emi edude ke Ñwed Abasi, akana nte enye ada ke idaha esie emi edibiọñọde edinam Ufọk Abasi.
Usen ama edikem emi ekekotde Martin Luther edisọñọ akpanikọ emi odude ke ikọ Abasi ke iso ikpọ owo emi edide mme ada ibuot emi ekewakde ekan owo 200; Pope ọkọnọ ndusuk mmọ edi, ndien mmọ eken ekedi mme andikara ke Germany. Enyiñ emi ekenọde esop emi ekedi Diet, ekenim enye ke Worms ke Germany, mmọdo ekotde enye Diet ke Worms.
Otu owo emi ekewakde esim ñkpọ nte 4000 ema ebono ndikop ikpe Luther. Ke nsuhọre-idem enye ama ada ke iso mbon iyaresit emi ebiomde enye ikpe, onyuñ enyene uko ete imọ imenen ndien ke Abasi idikpọñke imọ.
Ema ebup mme enye ekewet mme ñwed oro enade enye ke iso, ndien enye ama onyime ete ke edi imọ. Enye ama ebiere ndibiat ñwed ekededi emi ke emende edomo ndien misañake ukem ye Ikọ Abasi; edi edieke midighe ntre enye idisioho baba ikọ kiet ifep.
Nso utọ esit ekọm ke nnyin ikpenyene inọ owo oro ekenyimede ndida nnọ ikọ Abasi ke iso mme mbọñ ye nditọ mbọñ ye mme andikara ke ufọk Abasi. Edinam esie emi ọkpọkọkọwọrọ mkpa ọnọ enye edi nsinsi uwem ekedi akpan ñkpọ ọnọ eyen Abasi emi ọkọsuhọrede idem ntem. Abasi akpakam emen utọ mkpe mbiere ye nsọñọ nda emi esin ke esit nnyin man nnyin ikusuk ibuot inọ mme odudu idiọk-ñkpọ edi ke uko isọñọ ida ke se inende okposuk edi nte oro akpadade uwem nnyin!
Ema enọ Luther ifet kiet efen ndisuk ibuot, edi ye esit uko enye ama ọbọrọ ete: “Ami ndikemeke, ndinyuñ nsioho baba ñkpọ kiet efep. Ami nda mi. Ndinyuñ nnamke se ibede oro. Ke ntre Abasi ñwam mi. Amen”.
Uyom ama okpon ke ufọk emi mikayakke etim ekop mme akpatre ikọ Luther. Okposuk edi mme owo ekeyatde esit koro enye ọkọsọñde ibuot ye Pope, mmọ ikanamke enye idiọk koro ema eñwọñọ ete ke enye eyeduk ke esop oro onyuñ ọwọrọ ke ifure.
Ke Itie Udibe
Ke usuñ isañ esie ndinyọñ ufọk, emi akadade ediwak usen, mme ufan Luther ema emum enye edip ke ñkpọ nte isua kiet ke mme ikpọ ufọk emi ebọpde ke obot emi asua mikemeke ndiduk. Ke ini oro enye ama ewet ediwak ñwed ọnọ esọk mme owo emi ekenyimede ukpep-ñkpọ esie ndisọñọ mmọ idem. Ata akpan utom esie, ekedi ndikabare Obufa Ediomi nsin ke usem German. Ke oro ebede enye ama akabare Akani Ediomi ñko; ndien okposuk edi oro akakade itie ke isua 1521 iduhe se ekabarede esin ke usem German emi ọfọnde akan emi.
Eritọñọ Eti Usuñ Ukpono Abasi
Ntem ke okoto mbuọtidem, uko ye ima akpanikọ owo kiet, Ñtọñọ Edinam Ñkpọ Ọfọn (Reformation) ada itie. Ke ediwak Isua Ekim emi eketienede mkpa mmọ emi ekebemde iso etọñọ Ufọk Abasi ema ekebe, uñwana Eti-Mbuk ama ọtọñọ ntak asiaha. Emi okoto ke ntak emi enye ekenyenede uko ndida ke akpanikọ emi Abasi ọkọnọde enye, oro edi, “Edinen owo Mi edidu uwem ke mbuọtidem,” Luther ama abiat ofuri odudu Ufọk Abasi Catholic onyuñ ayarade owut ete ke kpukpru owo enyene ifet ndikabare esit ñkpọñ idiọk-ñkpọ ndinyuñ nyom edifen nto Jesus ye Iyip emi Enye ọkọduọkde ke Calvary.
Ema ekpep Luther ete ke enye enyene ndikpe utip idiọk-ñkpọ esie ke ndituhọre idem esie ye ke ndinam mme uwa. Enye ama odomo ọkpọsọñ ke usuñ esie ndiduk Heaven, edi enye ikekwe emem. Enye ikọbọhọ unyime ke esit nte ke Abasi onyime se enye akanamde. Idaha emi enye ọfiọk ndien akpanikọ emi odude ke Ñwed Abasi: “Buọt idem ye Ọbọñ Jesus, ndien eyenyaña fi” (Utom Mme Apostle 16:31). “Koro ke mfọn ke ema enyaña mbufo oto ke mbuọtidem; erinyaña emi inyuñ itoho mbufo; edi Abasi ọnọnọ: itoho se mbufo enamde, mbak owo baba kiet edibure mbure” (Ñwed Mbon Ephesus 2:8, 9). Ke ediwak ini enye ama akabare esit ọkpọñ idiọk-ñkpọ ke ndinam se Ọbọñ oyomde (Mark 1:15), edi enye ikọbuọtke idem isim erinyaña. Idahemi Luther ama ọfiọk ete ke Abasi ama efen ọnọ imọ koro Spirit Abasi ama etie ntiense; ndien enye ama ọwọrọ aka kpukpru ebiet ndikwọrọ ikọ nnọ kpukpru owo man mmọ efiọk ete ke ekeme ndinyaña mmọ nsio ke mme idiọk-ñkpọ.
Idighe Obufa Ukpep-Ñkpọ
Mme owo ndibọ erinyaña nto ke mbuọtidem ke Jesus ke ini Luther ọkọkwọrọde ikọ, ikedighe obufa ñkpọ. Edi uñwana ọtọñọ ntak owut idem ke Isua Ekim ama ekebe. Mme Apostle ye mbet ke ini Jesus ema ekpep ebaña erinyaña, kpa ye nditọ Abasi ke ini Akani Ediomi ema enim ke akpanikọ enyuñ edu uwem ke ukpep-ñkpọ oro. “Edinen owo Mi edidu uwem ke mbuọtidem” edi ibet Abasi ọnọ kpukpru mme anditiene Enye tọñọ nte Enye ọkọtọñọ ndinam ñkpọ ye mme owo. (Mbuọtidem ọwọrọ ndinim Jesus ke akpanikọ tutu owo ebiere ndikpọñ idiọk-ñkpọ esie. Ndinen owo edi mmọ emi enamde se inende, enyuñ edude ke mbeñeidem ndisobo ye Jesus ke ini Enye edidide).
Mbuọtidem Abel
Akpa nditọ iba emi ekemanade eduk ke ererimbot emi ema eda uwa esọk Abasi. Ema esin uwa Cain koro enye ikedighe itiene Abasi ke usuñ eke enende. Abasi ama ọdọhọ enye ete, “Afo akpanam eti ñkpọ nte (iso) ikpeneñekede fi? Edi munamke eti ñkpọ idiọk-ñkpọ ke ana ke enyin usuñ” (Genesis 4:7). Edieke enye ekpekenyenede utọ mbuọtidem emi eyen eka esie Abel ekenyenede, enye akpakakabare edi edinen owo, okponyuñ anam se inende. Okoto mbuọtidem “Abel ada uwa eke ọfọnde akan eke Cain awa ọnọ Abasi, emi otode ke esit etiñ ikọ edian enye, ete, enye edi edinen owo” (Mme Hebrew 11:4). Edinen ido Abel, toto ke eritọñọ okoto ke mbuọtidem.
Mbuọtidem Mbon Abasi Eyo Oko
Paul, Owo mbet etiñ ọnọ nnyin ete “kpa nte Abraham ọkọbuọtde idem ye Abasi, ndien ebat oro enọ enye ke edinen ido” (Ñwed Mbon Galatia 3:6). Abraham, edinen owo okodu uwem ke mbuọtidem.
Noah ama okop inem ke edinen ido emi otode mbuọtidem mbemiso edisobo ererimbot ke Mmọñ Ukwọ. Paul etiñ abaña enye ete “oto mbuọtidem Noah, sia Abasi ọnọde enye ntọt abaña se enyin mikwe kaña, ke uteñe Abasi, ọkọñ ubom ndida nnyaña ufọk esie; ndien ke erinam emi enye obiom ererimbot ikpe, onyuñ akabade edi andinyene edinen ido eke asañade ye mbuọtidem” (Mme Hebrew 11:7).
Mbuọtidem emi ekedi ndinim Jesus emi mikamanake kaña ke akpanikọ. Jesus ama etiñ abaña Abraham ete “Ete mbufo Abraham akadat esit ndikut eyo Mi; enye okokut onyuñ adat esit” (John 8:56). Job ọkọdọhọ ete, “Ndien ami mmọfiọk nte ke Andifak mi odu uwem; ndien ke akpatre Enye eyedaha ada ke ntan isọñ: ... Emi ndikutde ke idem mi, enyin mi eyenyuñ okut Enye” (Job 19:25-27). David eketiñ ete, “Ami nyese iso fo ke eti ido: mbiet fo eyeyuhọ mi ke ini ndemerede” (Psalm 17:15). Enye ama onim ke akpanikọ ete ke Jesus eyedi, ndien oto ke mbuọtde idem oro ema enyaña enye enyuñ enam enye odu ke mbeñe-idem ndisobo ye Enye.
Mbuọtidem Emi Osimde Erinyaña
Ke ini Apostle Paul ọkọdọhọde ete, “Buọt idem ye Ọbọñ Jesus, ndien eyenyaña fi” (Utom Mme Apostle 16:31), eketie nte edi mfefere ñkpọ ke utọñ. Edi ke ini efen enye anam otim añwaña se ndibọ erinyaña ọwọrọde ke ini enye ọkọdọhọde ete, “koro edieke afo adade inua fo onyime ete Jesus edi Ọbọñ, onyuñ onimde ke akpanikọ ke esit fo ete, Abasi akanam Enye eset ke mkpa, eyebọhọ” (Ñwed Mbon Rome 10:9). Nnyin inyene ndinim ke akpanikọ ke esit nnyin ite Jesus edi edisana Eyen Abasi man enyaña nnyin. Ndien Spirit Abasi enyene ndikpep nnyin usuñ nte nnyin inyenede ndinam oro. Nnyin idikemeke ndibọ erinyaña ke mitoho ke uñwam emi Spirit Abasi edinọde nnyin ke ndiduri nnyin nnọ Abasi.
Ke ini Jesus okobupde mbet Esie ete, “Edi mbufo edọhọ ete Ami ndi anie? Simon Peter ọbọrọ Enye ete, “Afo edi Christ, Eyen Abasi uwem”. Jesus ọdọhọ enye ete, “Koro midighe obuk ye iyip akayarare ñkpọ emi ọnọ fi, edi Ete Mi emi odude ke Heaven” (Matthew 16:13-17). Akana nte Spirit Abasi ayarade ọnọ Peter ete ke Jesus edi Eyen Abasi.
Nnyin imokop inemesit mfin ite ke Eti-Mbuk enyene owo ekededi eke onyimede. Nnyin imenyene esit ekọm ibaña Ñwed Abasi emi anade iñwañ, emi nnyin ikemede ndikut akpanikọ emi anamde nnyin iwọrọ ufin. Nnyin imadara ke odudu emi odude ke Iyip Jesus ndimum ikọt Esie ñkama ndidu uwem emi ananade idiọk-ñkpọ.
Questions
MME MBUME- Anie ke etoro ke abaña eritọñọ ndikpuhọre se ikakwañade?
- Tiñ ñkpọ baña se iketibede ke Diet ke Worms.
- Nso isọñ ukpep-ñkpọ ke Ikọ Abasi ekedi ibuot ikọ ke edida mkpuhọre mme ñkpọ?
- Anie ekedi akpa owo nnyin ikotde ibaña ke Ñwed Abasi emi ekenyañade eto ke mbuọtidem?
- Ekenam didie Abraham, Noah ye Job edi ndinen owo?
- Didie ke nnyin ifiọk ite ke Abraham ama ọbuọt idem ke Jesus?
- Didie ke Peter ọkọfiọk ete ke Jesus ekedi Eyen Abasi?
- Nso ke owo enyene ndinam man enyaña enye ọkọrọ ye edinim Ọbọñ Jesus ke akpanikọ?