Lesson 320 - Senior

Memory Verse

IKỌ IBUOT: “Edieke ikọ eke ekedade mme angel etiñ ọsọñọde ada, ndien kpukpru ndudue ye ntut-utọñ ebọde ufen eke ekemde; nnyin idinam didie ibọhọ edieke nnyin isinde erinyaña eke okponde ntem? Eke Ọbọñ ekebemde iso etiñ, mmọ emi ekekopde Enye enyuñ esọñọ ikọ oro enọ nnyin” (Mme Hebrew 2:2, 3).

Cross References

I Tarshish Utu Ke Nineveh

1 Abasi ama ọdọñ Jonah ete ọkọkwọrọ ikọ ọnọ mbon Nineveh, Jonah 1:1, 2

2 Jonah ama ọtọñọ isañ aka ke Tarshish, odomo ndifehe ñkpọñ iso Ọbọñ, Jonah 1:3

3 Akwa oyobio ama otibe ke inyañ, Jonah 1:4-6

4 Ke unyime Jonah, ema emen enye esin ke inyañ, Jonah 1:7-16

5 Ọbọñ ama onim akwa iyak ndimen Jonah mmen, Jonah 1:17

II Mme Akaña Jonah

1 Ukut Jonah ama enyik enye ndibọñ akam, Jonah 2:1-7

2 Ke ini Jonah ama ọkọñwọñọ ndisio mme akaña esie, Jehovah ama ọdọñ iyak oro ọkpọhi Jonah ọduọk ke obot, Jonah 2:8-10

III Ukwọrọ-Ikọ Emi Anamde Ufọn

1 Uyo Jehovah ama osim Jonah ọyọhọ ikaba, Jonah 3:1, 2

2 Jonah ama adaha aka Nineveh, Jonah 3:3

3 “Osuk kaña usen aba, ndien Nineveh eyebiara”, Jonah 3:4

4 Mbon obio Nineveh ema enim Abasi ke akpanikọ enyuñ ekabare ekpọñ mme idiọk ido mmọ, Jonah 3:5-9

5 Abasi ama okut utom mmọ onyuñ emen ufen efep, Jonah 3:10

IV Ọkwọrọ-Ikọ Emi Akayatde Esit

1 Jonah okoyom usọp-usọp ubierikpe osim Nineveh, Jonah 4:1-3

2 Abasi ama ekpep Jonah ñkpọ abaña mbọm, Jonah 4:4-11

Notes

SE EKPEPDE EBAÑA

Jonah, eyen Amittai, ekedi Anditiñ ntiñ-nnim ikọ emi okotode Gath-hepher, obio Zebulon. Enye ema odu uwem onyuñ etiñ ntiñ-nnim ikọ ke mme isua oro ufọk Jehu ekedide mme andikara nditọ Israel. Ekeme ndidi ema ekop enyuñ efiọk ebaña ntiñ-nnim ikọ Jonah sia eketiñde ñkpọ abaña uwọrọ ufin Israel ye editọnọ ntak nnyene mme isọñ emi ekekande mmọ ebọ. (Se ke 2 Ndidem 14:25-28).

Obufa Etop

Usen kiet Jonah ama okop Ikọ oto Ọbọñ emi akabañade ata isio-isio idut. Jonah ama ọdiọñọ uyo Abasi, enye ikponyuñ iduehe ikọ Ọbọñ, edi nso ikedi etop oro? “Daha ke enyọñ, ka ke Nineveh, akwa obio oro, nyuñ kwọrọ baña enye, koro idiọk ido mmọ ọmọdọk edi ke iso Mi.” Nineveh ekedi akamba itie ọnọ mbon Assyria.

Ke ini Abasi eketiñde ọnọ Abraham abaña idiọk-ñkpọ Sodom ye nte Enye akaduakde ndibiat idiọk obio oro, Abraham ama ọsọsọp ọtọñọ ndibọñ akam mbaña nte ekpefakde obio oro; edi Jonah ekedi isio-isio owo. Utu ke ndibọñ akam mbaña Nineveh me ndika man ọkọkwọrọ ikọ ọnọ obio oro, Jonah ama ọsọsọp otim idem man aka ata anyan usuñ ọkpọñ obio oro. Ndikwọrọ ikọ Abasi nnọ mbon Nineveh ekpekeme ndisiak usuñ erinyaña ukpọñ mmọ, okposuk edi nte mmọ ekedide esen ke Israel ye ke mme eñwọñọ ediomi, mme ntak ema edu emi Jonah mikenyeneke udọñ ndikut nte enyañade Nineveh.

Anditiñ ntiñ-nnim ikọ ekededi emi akabarede edem owut uduak ye ikọ Abasi idighe aba Anditiñ ntiñ-nnim ikọ akpanikọ. Eren me ñwan emi esinde nditiene uduak ye udọñ Abasi nte ayararede, osio idemesie efep ke ubon Abasi, okposuk edi nte ema ekenyaña enye. Enye edi owo mfiak edem emi okoide-koi esin ndisaña ke edinen usuñ nnyuñ nnam utom. Ntut-utọñ edi idiọk-ñkpọ, idiọk-ñkpọ adianare owo ke kpukpru ebuana emi owo ekpenyenede ye Abasi.

Mme Mfaña

Nso idi ntak emi utọ anditiñ ntiñ-nnim ikọ nte Jonah, emi Abasi ama akada anam ñkpọ, emi ama okonyuñ okut mfri utom esie, akpaduakde ndifehe ñkpọñ utom esie ye iso Abasi? Edi akpanikọ nte ke Jonah ama enyene mme ntak ke esit esie emi ekesinde enye anam ñkpọ emi. Mme mfaña ema ewọrọ eda enye ke iso, emi enye akadade nte ntak emi enye eketrede ndinam mme utom esie.

Mme mfaña esiwak ndida itie emi ekpenamde ofuri uduak Abasi. Abasi ọnọ ikot oyom mme asuan-etop ikọ Abasi, edi ediwak owo emi ekopde enọ mfaña ete imenyene ediwak utom ndinam ke ufọk. Enye okpoyom mme owo ndisin ke iñwañ man ekwọrọ Eti-mbuk, edi ndusuk owo enọ mfaña ete mmimọ idotke. Ọbọñ oyom owo ndisuan ikọ ndọñesit Esie ke mme ufọk-ibọk ye ke mme ufọk-ñkpọkọbi, edi ediwak owo ekere ete imenyene ediwak ñkpọ ndinam, anam ikemeke ndikpọñ itie utom mmimọ. Jesus ọkọdọhọ ete: “Owo kiet akanam akamba udia, onyuñ okot ediwak owo: ndien ke ini ekemde ini udia, enye ọdọñ isuñutom ọkọdọhọ mmọ emi ekekotde ete, Edi, koro ema enam kpukpru ñkpọ ema. Edi kpukpru mmọ etọñọ ye esit kiet ndiyom ikọ ndibọrọ.... Ndọhọ mbufo nte, Baba owo kiet ke otu mmọ emi ekekotde iditabike udia mi” (Luke 14:16-18, 24).

Ekeme ndidi Jonah akafaña ndika ñkọkwọrọ ikọ nnọ mbon Nineveh koro enye ama okut ete ọkpọsọñ ubọk mme Assyria eyesọp ndisobo isọñ Israel. Mme ntiñ-nnim ikọ Jonah akabaña nditọ Israel nditọñọ ntak nda ofuri isọñ mmọ nnyene, ndien, nte ata eyen Israel, emi amade Israel, ama ọdọñ enye ndikut nte ofuri isọñ Israel esinede Israel ke ubọk. Odudu mbon Assyria eyeneñere ọsuhọre edieke obio emi ekedide akamba itie ọnọ mmọ abiarade usọp-usọp oto ke ntak iyaresit Abasi ke abaña mme idiọk-ñkpọ mmọ. Etie nte se Jonah okoyomde edi oro. Enye ama esin ndika ñkọkwọrọ ikọ nnọ mbon Nineveh. Enye ọkọdọhọ ete: “Koro mfiọkde nte afo edi Abasi mbọm ye mfọn, usọpke iyaresit, edi okpon ima, onyuñ akabare esit ke idiọk-ñkpọ” (Jonah 4:2). Enye ama esin ndika ñkọkwọrọ ikọ man mbon Nineveh ekukabare esit enyuñ ebọhọ. Edi mme ekikere Abasi idighe mme ekikere owo, mme usuñ owo inyuñ idighe mme usuñ Abasi. Ekikere owo akabare edi ikpikpu ke iso Abasi; ndien ke ini Abasi etiñde, oro onyuñ edi ini eke owo okpokopde onyuñ anam, efre abaña kpukpru se enye ekebemde iso ekere.

Oyobio ke Inyañ

Ke itọk esie ndikpọñ iso Abasi, Jonah ama aka ke Joppa akamba esuk mbehe nditọ Israel. Ikebighike enye ama okut ubom emi oyomde ndika Tarshish, ke ntre enye ama ekpe okuk-isañ esie onyuñ oduk etetie, ekere abaña ndifehe mkpọñ utom esie ke iso Abasi. Etie nte andidiọk enenim usuñ kpukpru ini ọnọ mmọ emi efehede ekpọñ utom emi mmọ ekpenamde enọ Abasi. Ata ediwak owo ekpe okuk isañ mmọ ndifehe ñkpọñ iso Abasi, edi ibighike mmọ ekut ete kpukpru edinam mmimọ ọwọrọ ikpikpu; koro baba owo kiet ikemeke ndifehe mbọhọ iso Abasi. “Nte ami ndi Abasi mkpet-mkpet, ndien ndighe Abasi nsan-nsan? Jehovah ọdọhọ ete,” “Nte owo ekeme ndidibe ke ndibe ebiet eke ami mmendikwe enye? Jehovah ọdọhọ, ete, Nte ami nyọhọke ke ofuri enyọñ ye isọñ” (Jeremiah 23:23, 24). Owo ikemeke-keme ndifehe mbọhọ iso Abasi.

Ubom Jonah ama ọtọñọ isañ ndika Tarshish, edi ikebighike mme awat ubom ema ekesobo ye mfina. Ọbọñ ama ọdọñ ọkpọsọñ ofum ye akwa oyobio. Eketie nte ubom ọmọñ asiaha mbai-mbai. Mme awat ubom ema ekut ñkpọ ndik emi akadade mmo ke iso enyuñ etọñọ ndifiori nkot mme abasi mmọ; edi Jonah ama ọsuhọre oduk esit-esit ubom akana ede idap, inyuñ ifiọkke ibaña afanikọñ ye ñkpọ ndik emi okotode enye.

“Usuñ mbon abiaña ọsọsọñ” (Mme Ñke 13:15). Abasi ada mme idiọk owo odomo ye mbufut inyañ emi mikemeke ndina suñ, emi mmọñ esie osioñode mbio ye ndek. “Abasi mi ọdọhọ mme idiọk owo, Emem iduhe” (Isaiah 57:21). Iyaresit Abasi eyetie nte oyobio uwem, emi abarade ebere kpukpru ukpọñ emi esinde ndiyere ikot Abasi nnyuñ nnam se Enye ọdọhọde. Jonah akañwana ndifehe ñkpọñ Abasi edi ama okut idem esie ke ufọt oyobio inyañ emi ekekperede ndibọ enye uwem. Owo emi efehede ọkpọñ iso Abasi efehe okoduk ke afanikọñ kpukpru ini, ndien nte ededi enye eyeyere ikot Abasi ke ebiet ekededi. Ọfọn didie owo ndinim Abasi ke akpanikọ nnyuñ ñkpono Enye nnyuñ ndu uwem emi ọyọhọde ye edikan kpukpru ini!

Edimum

Mme awat ubom ema edemere Jonah ke ebiet emi enye akanade ede ọkpọsọñ idap unana ekikere, ekere ete imọbọhọ, edọhọ enye okot Abasi esie ebeñe uñwam. Ikebighike, kpukpru mbon ubom ema efiọk ete ke Jonah edi ntak afanikọñ mmọ, enyuñ ebup enye se ekpenamde man inyañ odobo ọnọ mmọ. Jonah ọbọrọ ete ke ana esio imọ eduọk ke inyañ. Mme awat ubom ema enam emi mba-mba, ke ini mmọ ema ekedomo ndinyaña idem mmọ ke usuñ mmọ. Man osu ke ikọ Jonah inyañ ama onyuñ etre mbufut esie. “Ndien Jehovah ama okonim akamba iyak kiet, ete emen Jonah esin ke idibi. Ndien Jonah odu iyak oro ke idibi ke uwemeyo ita ye okoneyo ita.” Ndusuk ini Abasi adada utibe usuñ omum mbon nsọñ-ibuot man mmọ ekabare esit, nko mbon nsọñ-ibuot kpukpru ini esibọ ata ọkpọsọñ ufen oto ke okposọñ ubọk emi Abasi okutde ete ọfọn ndida mmum mmọ.

Akam Jonah

Eketie Jonah nte enye ọsuhọre oduk ke udem hell ke ini enye ọkọsuhọrede oduk ke idibi iyak. Nte itie esie ọkọdiọkde, Jonah ama ọfiọk ete ke se idiọkde ikan oro ke ebet imọ ibọhọke imọ ibọñ akam. Ediwak owo ekere ete ke hell mme imọ okure ke mme ukut emi osimde mmọ ke ererimbot emi; edi akananam owo ndomo kiet isimke utọ idiọk itie emi Jonah okodude. Jonah ama ọfiọk ete ke idiọk itie esie emi eketie nte ekpri ntabi nse ñkpọ emi ebetde enye ibọhọke enye akabare esit ọkpọñ mme idiọk-ñkpọ ye idiọk edinam esie. Jonah ama ọbọñ akam! Ke ata idiọk itie ukut emi, ye mme ikọñ inyañ emi akawañade enye ke ibuot, ye ukpọñ esie emi ekekperede ndikpa, Jonah ama obọñ akam. Enye ama ọñwọñọ ini kiet efen ndisio mme akaña esie. Akam unana idorenyin emi ama ọdọk. Abasi ama okop onyuñ ọbọrọ, onyuñ etiñ ikọ ọnọ iyak oro ndien iyak ọkpọhi Jonah ọduọk ke obot.

Ọsọñ ndusuk owo idem eti-eti ndinim mbuk Jonah ke akpanikọ, edi mbuọtidem ke Abasi ye ikọ Esie emen kpukpru ñkpọ eke ọkpọbiọñọre onim akamba iyak kiet, ete emen Jonah esin ke idibi.” Abasi okobot kpukpru ñkpọ emi nnyin ikutde inyuñ ifiọkde, nso idi ntak emi eyikde ukeme esie ndibot iyak emi ekemede ndimen Jonah? Jesus ama etie ntiense akpanikọ abaña mkpọkọbi Jonah ke idibi iyak, ke ini Enye okodohọde ete: “Koro nte Jonah okodude ke idibi akamba iyak uwemeyo ita ye okoneyo ita, ntre ke Eyen owo eyedu ke esit isọñ uwemeyo ita ye okoneyo ita” (Matthew 12:40). Ukem odudu Abasi emi akanamde iyak oro ọkpọhi Jonah ọduọk ke obot man enye ọkọkwọrọ ikọ ọnọ mbon Nineveh, akanam Eyen Abasi eset ọwọrọ ke udi, man ekwọrọ edikabare esit ye erifen ke mme idiọk-ñkpọ ke Enyin Esie: “Mbon Nineveh eyedaha eda ke ikpe ye emana emi, enyuñ ebiom enye; koro mmọ ekekabarede esit ke erikwọrọ Jonah: ndien sese, Enye emi okponde akan

Questions

Jonah odu mi” (Matthew 12:41).

Usen Aba

Ikot Abasi ọtọnọ ntak osim Jonah ọyọhọ ikaba, osuk ọnọ enye ukem etop oro ete ọkọkwọrọ ikọ ọnọ mbon Nineveh. Ofuri nditọ Abasi ekpekam eda emi nte ukpep-ñkpọ nte ke ikot Abasi idighe se edade enam mbubru, nte esọpde eyere ikot Abasi ntre ke akabare edi mmem-mmem. Jonah ọkọbọ ukpep-ñkpọ esie ke usuñ eke ọsọñde. Edieke enye akpakakade Nineveh nnen-nnen ke akpa ini oro Abasi okokotde enye, didie ke enye akpakanyaña idem esie osio ke ediwak ukut!

“Osuk kaña usen aba, ndien Nineveh eyebiara.” Etop Jonah ekedi ibio-ibio edi ama otim añwaña onyuñ anana ndudue. Mbon Nineveh ikobupke mbume ibaña etop oro mme ebiet emi odudu Jonah otode, koro edi akpanikọ nte ke Spirit Abasi ama etiñ ke esit mmọ ọsọñ akan uyo Jonah emi okofioride ke mme efak Nineveh. Ofuri mme andiduñ obio oro ema enam ñkpọ-ọtọñọde ke edidem, emi ọkọsuhọrede ke ebekpo onyuñ ọkpọnọrede kpukpru edisine ñkpọ ubọñ esie onim ñkañ kiet, tutu osim ata usuhọre eyen ufọk. Kpukpru owo ekesine ọfọñ ikpo. Ewuhọ edidem ama ọwọrọ ke ebekpo ete yak owo ye unam ekutabi baba ñkpọ kiet, edide udia mme mmọñ. “Edi yak owo ye ufene esine ọfọñ-ikpo ke idem, enyuñ eseme enọ Abasi ọkpọsọñ; yak kpukpru owo enyuñ ekpọñ idiọk ido mmọ, ye afai eke odude mmọ ke ubọk efiak edem. Anie owo ọfiọk mme Abasi eyewọñọre onyuñ akabare esit, onyuñ adahado ke ikañ iyaresit esie, man nnyin ikutak” (Jonah 3:8, 9). Abasi ama akabare ọkpọñ idiọk-ñkpọ emi Enye akaduakde ndinam Nineveh. Ata eti mbuñọesit enyene ufọn ke iso Abasi ke kpukpru idaha.

Ndibemiso Nyom Abasi

Mbon Nineveh ema eyom mbọm Abasi ke akam ye utre udia ke ndo-ndo oro mmọ ekopde etop Jonah. Abasi ọkọdọhọ ete, “Osuk kaña usen aba,” edi mme mmọ emi ikebetke. Mbon ererimbot emi ñko ekop utọ etop nsobo emi mbon Nineveh ekekopde, edi nnyin ifiọke usen emi nsobo emi edibuatde; “Enyọñ ye isọñ eyebe efep, edi ikọ Mi idibehe ifep. Edi baba owo kiet ifiọkke ibaña usen oro mme hour oro, kpa mme angel ke heaven, Eyen inyuñ ifiọkke, ke mibọhọke Ete ikpọñ” (Matthew 24:35, 36). Sia Ọbọñ misọpke idi mme owo inyuñ isọpke ndinam mbeñe-idem mbaña usen oro.

Ediwak mbon eyo emi, edieke mmọ ekpekeduñde ke Nineveh ekop nte Jonah ọkwọrọde ikọ, ekpebet tutu osim ọyọhọ usen aba ndien etoñọ ndibọñ akam. Ekese owo ñko ke edọñ idem mmọ esit ekerete ke iyebọñ akam ke akpatre hour uwem mme imọ, mme ke akpatre hour usen ererimbot emi. Ọdiọk didie owo ndikokoi nsak nnyuñ nsin ima ye mbọm Abasi ndien ekere ete ke Abasi eyeda ekpri mmem-mmem uyo akam eke ibọñde ke mkpa mba efen kpukpru idiọk-ñkpọ oro imọ ikenamde ke ofuri ini uwem! Ekeme ndidi enye idinyeneke idem ifet ndibọñ utọ mmemem akam oro. Edi usuñ eke ọyọhọde ye ndik onyuñ anana idorenyin owo ndisaña ke esit.

Ke ñkañ eken Abasi enyene ata ekese utip ọnọ mmọ emi enamde akpanikọ eno Enye. Akananam owo Abasi ibeñeke beñe inemesit, uyuhọ, mme emem. Kpukpru usen uwem owo Abasi adara ke ekikere editọñọ ntak ndi Jesus. Enye eyesaña ebe ke itihere mfut mkpa edieke anade edi ntre ye idorenyin nsinsi uwem ke mkpa ebede. Abasi ada ke ñkañ esie ye ofuri idọñesit emi otode Heaven. Useñ uwem kiet odu ọnọ owo Abasi ndien oro edi usuñ emi Jesus akasiakde ke calvary -- Usuñ Eti Mbuk.