Lesson 321 - Junior
Memory Verse
IKỌ IBUOT: “Mmọdo yak owo eke esede ete imọ imọsọñọ ida ekpeme mbak enye ediduọ” ( I Ñwed Corinth 10:12).Notes
Akparawa Edidem
Kiet ke otu ndidem Judah ekedi Uzziah, emi ekesikotde ke enyiñ efen, Azariah (2 Ndidem 14:21). Enye ekedi eyen isua efurekiet ke ini ekewotde ete esie, Amaziah, ndien enam enye edi edidem. Ke akpanikọ mme owo ema ekere nte ekpri edidem eyen-eren emi edikarade. Nte enye eyeyom item mmọ emi ema ekenyene mbufiọk ndinọ mme andikara item? Nte enye eyesin mme ñkani owo, onyuñ akabare oyom idiọk item nte emi Rehoboam, eyen Solomon, akanamde? (Se ọyọhọ ukpep-ñkpọ 287). Nte oruk akparawa edidem emi ekeme ndikara ọfọn?
Eti Uwut-ñkpọ
Uzziah ama ayarare owut ete ke ekeme ndiyak akamba utom nsin akparawa ke ubọk. Ke ini enye ọkọtọñọde ndikara, enye ama oyom Abasi ye ifiọk Esie, ndien ikebighike mme owo ema enyene idorenyin ke enye. Ekeme ndidi Uzziah ama ọfiọk ete ke imọ iyomde ndikut unen. Enye ama etiene uwut-ñkpọ ete esie ke ndinam se inende ke iso Jehovah. Ke akpanikọ, ete Uzziah ama ekpep enye ñkpọ abaña Abasi ye mme item Esie. Ñwed Abasi etiñ ete ke mme ewọñọ edu enọ mmọ emi ekponode mme eka ye mme ete mmọ. Item emi Solomon ọkọnọde nditọwọñ ekedi mmọ ndikop item mme ete, ekunyuñ ekpọñ mbet mme eka mmọ (Mme Ñke 1:8). Enye ọkọdọhọ ete ke utip ñkop uyo mmọ edidi “anyan usen, ye isua uwem, ye ifure” (Mme Ñke 3:1, 2).
Adaña ini nte Uzziah okoyomde Jehovah, Abasi ofori enye. Emi edi se ekpedoride enyin ndibọ, koro Abasi ama ọñwọñọ ọnọ Nditọ Israel ete ke Imọ iyefori mmọ edieke mmọ edikopde uyo Esie (Deuteronomy 29:9). Ke ndiwet mbaña mmọ emi edude uwem nte ofọnde, andiwet Psalm ete, “kpukpru se enye anamde ọwọrọ usuñ” (psalm 1:3).
Uforo
Nsio-nsio oruk uforo edu. Ndiforo ọwọrọ ndikut unen. Ndusuk owo eforo ke ñkpọ ererimbot. Mmọ ekeme ndinyene okuk, inyene, enyuñ ekut unen ke mme ñkpọ ererimbot. Nditọ Abasi eneñerede enyene inem ke uforo eke spirit. Mmọ eyom ndikọri ke Ọbọñ, nnyuñ nnyene uwak mfọn ye ima Abasi. Mmọ eyom ndikut unen ke ndinam utom nnọ Ọbọñ. Abasi ke ọdọdiọñ ikọt Esie ke ñkpọ spirit ye eke ikpọhidem, edi uforo ke ñkañ spirit edi se itim ifọnde ikan.
Ndiyom Abasi
Ke ñkañ Uzziah edidem Judah, “ Adaña ini nte enye etienede Jehovah, Abasi ofori enye.” Enye okoyom Abasi ke eyo Zechariah emi ekenyenede mbufiọk ke abaña mme ñkpọ Spirit. Edi akpanikọ ete ke Uzziah ama esibine enye man ọbọ item ye uñwam. Ke otu mme prophet emi ekedude uwem ke eyo Uzziah ekedi Isaiah (Isaiah 1:1).l Hosea (Hosea 1:1), ye Amos (Amos 1:1). Ekedi ata utibe ifet ọnọ Uzziah ndinyene ukeme ndibine mme utọ ikọt Abasi emi man okop onyuñ anam item mmọ.
Ndibọp
Ke uforo Uzziah, enye ama ọbọp mme ikpọ obio ọnọ mbon Judah. Kiet ke otu mme obio oro ekedi. Elogh mme Elagh, emi okodude ke mben Ididuot Inyañ ke isọñ Edom (2 Chronicles 8:17). Emi ekedi kiet ke otu mme esuk-mbehe emi ediwak ubom mbehe Solomon ekesibehede (I Ndidem 9:26). Uzziah ama afiak ayak emi ọnọ Judah, ndusuk enye okonim esuk oro ñko ndida nam mbubine ye mbon edem usiaha utin.
Uzziah ikọbọpke mme ikpọ obio ikpọñ enye ama ọbọp mme ñkoñ-ñkoñ ebiet ñko nte itie ukpeme. Ke Jerusalem, mme inua-otop ekebọ ukpeme eto mme ñkoñ-ñkoñ ebiet emi. Ke isọñ utatan, edi akpanikọ nte ke ekesida mme tọwa nte ebiet ubọhọ ye nte ebiet nda-nse ke anyan usuñ, ye nte ebiet iduñ. Uzziah ama okop inem ndinam ebiet oro ọfọn. Enye ama ama utọ-iñwañ ye ubọk-ufene. Enye otibi ediwak obube mmọñ man mmọ enyene ediwak mmọñ. Ke mben obot, mme iñwañ vine ema edu. Ke mme itihere ke mme ufene ekedu. Ke mme usen oro Judah ama akabare edi isọñ uforo, inyene, onyuñ ọwọrọ etop.
Akan Mme Asua
Abasi ama añwam Uzziah ndikan mme asua esie ñko. Enye ama aka akañwana ekọñ ye mme Philistine emi ekedide ñkani asua Nditọ Israel. Mme Philistine ema ebọp nna ekọñ ke ufọt isọñ Judah ye eke mmọ. Uzziah ama owuri nna ekọñ emi ke ini enye akabiatde mkpọsọñ ebiet. Uzziah ama akan ke ekọñ emi enye akañwanade ye Arabia ye mme mbọhọ-iduñ esie. Ndito Ammon ema eda enọ esọk Uzziah man mmọ ekpedi ke ufan. Abasi ama añwam enye ndikan mme-asua tutu etop esie asuana ke ofuri iso isọñ tutu osim Egypt.
Uzziah ama enyene mkpọsọñ mbon ekọñ emi enye okotimde idem akan kpukpru mbon ekọñ efen ke ini oro. Mmọ ema enyene mme out-ekọñ, ndun ye mme ọfọn-idem ukwak ndikpeme mbon ekọñ. Mbon ekọñ Uzziah ema enyene ifiọk ye ikike. Mmọ eketọño mme “ngin” utop idañ ye ikpọ itiat. Emi edi akpa ifet emi ekenamde “ngin” utop itiat ndida ññwana ekọñ.
Odudu ke Spirit
Ke ñkañ Spirit, edi eti ñkpọ ndiwuri mme mkpọsọñ ebiet asua ñko. Nte Abasi akañwamde Uzziah ntre ke Enye ediñwam nnyin mfin ndikan Satan asua ukpọñ nnyin. Abasi okop inemesit ke ini ibinde Satan ifep, utu ke ndiyak enye akan nnyin. Etiñ enọ nnyin ete, “eñwana ye Satan, ndien enye eyefehe ọkpọñ mbufo” (James 4:7). Nte akpa fi idem nte ikemede ndiñwana ye Satan? Edọhọ nnyin ntem ete, “esine ofuri ñkpọ ekọñ Abasi,” man nnyin idikeme ndisọñọ nda (Ñwed Mbon Ephesua 6:11). Mme ñkpọ ekọñ “esine, mbuọtidem nte oru-ekọñ ye “ofut Spirit emi edide Ikọ Abasi” (Ñwed Mbon Ephesus 6:13-17).
Jesus ke Idem-Esie akada Ikọ Abasi akan Satan. Ke ini Satan okodomode Jesus, Enye ama etiñ se idude ke Ñwed Abasi ete, “ema ewet ete” ndien “ke ini |Satan ama okodomo Enye ama, enye adaha ọkpọñ Enye” (Luke 4:4-13). Man idiọñọ mme itie ke Ikọ Abasi, nnyin inyene ndikot nnyuñ ñkpep Ñwed-Abasi. Enye ọfọn ye nnyin nte “ofut Spirit.” Ikọ Abasi eyenam mbuọtidem nnyin ọsọñọ koro “mbuọtidem oto ke erikop, erikop onyuñ oto ke ikọ Christ” (Ñwed Mbon Rome 10:17).
Akam edi se iñwamde owo ñko ndikọri ke Spirit nnyuñ nnyene uko ke Ọbọñ. Nnyin ikot ite, “mme owo ekpebọñ akam kpukpru ini, ekunyuñ ekpa mba” (Luke 18:1). Edi se iñwamde owo, nditiñ ñkpọ ndian Ọbọñ, ndikere ñkpọ mbaña Enye, ye nditie ntiense mbaña se enye akanamde. (Malachi 3:16; Psalm 1:1, 2). Ke akpatre Ñwed ke Ñwed Abasi, imokot ibaña ndusuk owo emi edikande asua ukpọñ mmọ oto ke iyip Eyen-erọñ, onyuñ oto ke se mmọ etiñde nte ntiense” (Eriyarare 12:11).
Ntañ-Idem
Uzziah ama ọwọrọ etop, enyene odudu, onyuñ oforo koro Jehovah akañwamde enye. Enye ama akara ọfọn ke ediwak isua. Ekem ñkpọ otibe. Enye ọtọñọ ndikut idem ñkaha. Utu ke enye ndinọ Abasi ekọm ye ubọñ, enye ama ekere ete ke imotim inam kpukpru ñkpọ nte ọfọnde. Enye ama ada ukpono ọnọ idem esie ke kpukpru se enye akanamde. Enye ama ọtọñọ ndiseri iseri onyuñ emenere idem esie ke enyin esie. Nnyin ikot ke Ñwed Abasi ite ke ñkpọ ndik odu ke ntañidem ye mmenere idem. Emi edi mme itie ñwed ke Ikọ Abasi emi abañade ntañidem; “Iseri edi, but edi ñko” (Mme Ñke 11:2): “Ntaneyin, ye mkponesit.... emediọk” (Mme Ñke 21:4); “Iseri ebem nsobo iso: mkpon-esit onyuñ ebem iduọ iso” (Mme Ñke 16:18).
Emi edi se ikotde ibaña mmenere idem: “Owo ekededi eke edimenerede idem, eyesuhọre enye enim” (Matthew 23:12); “Owo ndiyom ukpono idem-mmọ inyuñ idige ukpono” (Mme Ñke 25:27); “Mmọdo yak owo eke esede ete imọ imọsọñọ ida ekpeme mbak enye ediduọ” (I Ñwed Corinth 10:12); “Anam enyin usuñ esie ọkọñ oyom nsobo” (Mme Ñke 17:19).
Ekpri ye Akamba
Ekeme ndidi ke Uzziah ama okop abaña Saul emi ekedide edidem Nditọ Israel. Ke ini Saul ekedide “ekpri” ke enyin esie, Abasi ama onim enye ke edidem (I Samuel 15:17). Ke adañmi Saul ama akakabare edi akamba ke enyin esie tutu enye ọsọñ ibuot onyuñ esin mbet Jehovah, ndien Jehovah esin enye ke idaha edidem (I Samuel 15:23). Emi ekpenyene ndidi ukpep-ñkpọ nnọ kpukpru owo emi ekopde mme ekotde ebaña Saul.
Usen kiet Uzziah ama ebiere ete imọ ikpama ndifọp incense nnọ Abasi. Itie ufọp inecense mme, itie-uwa o-gold (Exodus 40:5) ọkọdiọhọ ke Edisana Ebiet, “ke iso ukara” ke Temple (Exodus 30:6). Kpukpru usenubọk ke ini ediọñde mme utuenikañ, ye kpukpru mbubreyo ke ini edomode mmọ, ekesidori inecense ke enyọñ itie uwa man enye akaka iso asak nte ido edikpono Abasi (Exodus 30:7, 8). Edi mme oku ikpọñ-ikpọñ ekenyene ndiduk ke Edisana Ebiet, onyuñ edi mme oku ikpọñ-ikpọñ ke ekenọ unen ndifọp incense ke enyọñ itie-uwa o-gold (Numbers 16:40).
Idige Utom Esie
Owo ekeme ndikere ete Uzziah ekedi ata owo Abasi esin enye okoyom ndifọp incense nnọ Abasi. Edi, ke edinam ntre, enye akada odudu ke idem esie emi Abasi mikoñohọ enye. Oro ọkọwọrọ ete ke enye okodumo ndida itie utom emi Abasi ọkọnọde mme oku ikpọñ-ikpọñ. OKposuk edi nte Abasi ama ọkọdiọñ onyuñ ofori Uzziah, Abasi ikabiatke ibet emi ọkọnọde nditọ Aaron ikpọñ-ikpọñ unen ndifọp incense ifep. Owo kiet-kiet enyene ndisine ke idaha utom eke Abasi ọnọde enye. Ke ini owo anamde akpanikọ onyuñ ọsuhọrede idem, Abasi ekeme ndinọ enye mme utom efen anam. Okposuk edi nte owo enyenede ọkpọsọñ udọñ ndinam ñkpọ nnọ Abasi, enye osuk enyene ndinam se inende inyuñ inemde Abasi esit. Samuel, anditiñ ntiñ-nnim ikọ ama ọdọhọ ete, “Sese ñkop uyo ọfọn akan uwa, mkpañutọñ onyun ọfọn akan ikpọñ okukim” (I Samuel 15:22).
Nditut Utọñ
Baba owo kiet, ekpedi edidem ikemeke ndibiat mbet Abasi ndien ọbọhọ ufen. Ke ini Uzziah okodukde ke Edisana Ebiet, enye ama otut-utọñ, ikedighe koro enye ekenyenede akwa udọñ ndinam ñkpọ nnọ Abasi mme koro enye ekedide ọkọi ke abaña Ibet. Edi Uzziah ama emenerede idem esie tutu enye okoyom ndida itie mme oku. Azariah, oku ye owo 80 eken, ema enọ Uzziah ñtọt enyuñ edomo ndibiọṅọ enye. Mme oku ema edọhọ enye ete: ‘Wọrọ ke edisana ebiet; koro afo emedue.”
Abasi Ọtọ
Owo ekeme ndikere ete ke Uzziah akpakana efehe ọwọrọ ke edisana ebiet onyuñ ọbọñ akam oyom erifen. Edi Uzziah okokohode idem onyuñ esin mme oku ye Abasi ke ndek. Nte enye adade do ye ñkpọ ufọp incense ke ubọk esie, ayat esit ye mme oku, onyuñ ekpe ebiere ndifọp incense, akpamfia ọtọñọ ke ọkpọ iso esie. Abasi ama ọtọ enye, ndien oro ekedi utit akwa idaha esie.
Oto ke ntak akpamfia, emi ekedide ufen idiọk-ñkpọ esie, ema “Edianarede enye ke ufọk Jehovah efep.” Ema ebin enye ke Temple efep, ndien enye ikekemeke nditọñọ ntak ñkatuak ibuot do nnọ Abasi. Mbak mbon ufọk esie ñko ekudọñọ akpamfia, enye ekenyene ndiduñ isio ke ufọk ñkpọñ ubon esie nnyuñ “nduñ ikpọñ nte ibet ọdọhọde (Leviticus 13:46). Uzziah ikadaha idaha edidem aba, eyen esie, Jotham, ekekpe ikpe mbio obio. Uzziah ekedi owo akpamfia ke ofuri ini uwem esie. Ke mkpa esie, ekebuk enye ke ebiet ubuk ndidem. Etie nte udi esie ama esik ọkpọñ eke ndidem eken koro mmọ edọhọde ete, “enye edi owo akpamfia.”
Nsuhore-Idem
Mme itie edu ke Ñwed Abasi emi ewutde ete ke ema enam mbon akpamfia esana. Nnyin ima ikpep-ñkpọ ibaña Naaman emi ekekọkde enye udọñọ akpamfia ke adañemi enye ọkọsuhọrede idem esie ndien onyuñ okop uyo Abasi (ọyọhọ ukpep-;ñkpọ 311). Ema etọ Miriam, eyen eka Moses uñwan udọñọ akpamfia (Numbers 12:10). Abasi ama ọkọ enye udọñọ emi ke adañemi enye akayarede idiọk-ñkpọ esie ndien Moses ọbọñ akam ọnọ enye. Ekeme ndidi ekpekekọk udọñọ Uzziah. Nnyin ikotke ite ke enye ama akabare esit, mme, ndibeñe ete yak edibọñ akam enọ imọ man udọñọ esie okure. Idiọk-ñkpọ kiet emi ikpọñ ke etiñ ebaña Uzziah (2 Chronicles 27:2). Nnyin imokut ito uwem esie ite ke idiọk-ñkpọ kiet eyesin ubahare ke ufọt owo ye Abasi. Se mbiara emi akadade itie oto ntak idiọk-ñkpọ kiet, oro edi idiọk-ñkpọ mmenere idem! Nfuhọ okokpon adaña didie, enye ndikakara ke isua 52, ndien uwem esie etre ke utọ usuñ oro akpan-akpan, koro enye ọkọtọñọde nte okotimde ọfọn! Ọfọn adaña didie, edieke mme owo ekpedade ndien enyuñ “ebọhọ nsukidem ke idem nte mbọbọ: koro Abasi añwañwana ye mbon iseri, edi ọfọn ido ye mbon nsukidem” (I Peter 5;5). Kiet ke otu mme ñkpọ emi Abasi oyomde edi owo ndidu ke “nsukidem nsaña ye Abasi” (Micah 6:8). Ke uwem Uzziah, mme ikọ emi ewetde ke Mme Ñke edi akpanikọ: “Iseri owo eyesuhọre enye: edi nsukesit eyeda ukpono” (Mme Ñke 29:23).
Questions
MME MBUME1 Uzziah ekedi isua ifañ mbemiso enye ọtọñọ ukara esie?
2 Nso idi ntak emi Obio Eloth ekedide akpan itie?
3 Mme ñkoñ-ñkoñ ebiet ufọk ekekeme didie ndinyene akpan ufọn?
4 Anie akañwam Uzziah osio ke ubọk mme mbọhiduñ esie?
5 Mme anditiñ ntiñ-nnim ikọ ewe okodu ke ini Uzziah ekedide edidem?
6 Nso ikọwọrọ ito ke enye ndikoyom Abasi?
7 Nso idi ntak eke Uzziah okoyomde ndifọp incense?
8 Nso idi ntak eke mikenenke Uzziah ndikọfọp incense?
9 Nso ikedi ufen esie?
10 Nso ikonuk Uzziah isin ke idiọk-ñkpọ emi?